حجم مبنای سهام فرابورس

حجم مبنا چیست و چه تاثیری در معاملات بورس دارد؟

در هر بازاری کسب و کارهای فراوانی وجود دارد و با به وجود آمدن هر نوع کسبِ درآمدزایی، امکانِ پیش آمدن هر گونه مشکلِ خارج از چهارچوبی فراهم خواهد آمد. برای پیش‌گیری از چنین مصائبی بازار بورس ایران کلیدواژه جدیدی را تحت عنوان حجم مبنا به لغت‌نامه بورس اضافه کرد. که در بازار بورس شبیه

در هر بازاری کسب و کارهای فراوانی وجود دارد و با به وجود آمدن هر نوع کسبِ درآمدزایی، امکانِ پیش آمدن هر گونه مشکلِ خارج از چهارچوبی فراهم خواهد آمد. برای پیش‌گیری از چنین مصائبی بازار بورس ایران کلیدواژه جدیدی را تحت عنوان حجم مبنا به لغت‌نامه بورس اضافه کرد. که در بازار بورس شبیه یک سد قدرتمند و غیرقابل نفوذ عمل می‌کند و اجازه نمی‌دهد قیمت سهام شرکت‌ها هیجانی و بی‌رویه رشد کنند. از سوی دیگر حجم مبنا کاهش ارزش سهام را هم کنترل می‌کند و نمی‌گذارد قیمت‌ها با شیبی تند دچار سقوط شده و سهامداران را به ورشکستگی بکشانند.

منظور از حجم مبنا چیست؟

حجم مبنـا، حداقل تعداد سهامی است که شرکت موظف است در طول روز آن‌ها را معامله کرده و مورد داد و ستد قرار دهد، تا قیمت اصلی سهام بتواند در دامنه ماکزیمم و مینیموم قیمت خود نوسان پیدا کند. اگر یک روز تعداد سهم معامله شده یک شرکت به عدد حجم مبنا نرسد، به همان میزان درصد نوسان قیمت آن سهم کاهش پیدا خواهد کرد. از سال 1382 که این ویژگی به بازار بورس اضافه شد، این عدد چندین بار در شرایط مختلف تغییر پیدا کرده است.

طبق مصوبه تصویب شده حجم مبنای سهام فرابورس در سال 1393، حجم مبنای تمام شرکت‌های بورسی معادل 4 در 10 هزار سهام شرکت است، البته با در نظر گرفتن این موضوع که حداقل ارزش مبنا برای همه شرکت‌ها برابر 5 میلیارد تومان و حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌هایی با سرمایه بالای 2 هزار میلیارد، 12 میلیارد تومان باشد.

محاسبه حجم مبنا

حداکثر ارزش مبنای در نظر گرفته شده برای شرکت‌هایی که سرمایه‌شان کمتر از 2 هزار میلیارد تومان است، 10 میلیارد تومان تعیین شده. در حال حاضر حجم مبنای تصویب شده برای شرکت‌های حضور یافته در بازار بورس 0.0008(هشت هزارم) است. این را هم اضافه کنیم که نیازی نیست خودتان حجم مبنا را محاسبه کنید چرا که در سایت بورس تهران حجم مبنای هر سهم قرار گرفته است؛ با این حال خوب است که روش محاسبه آن را هم به معلوماتتان اضافه کنید:

10000/(تعداد سهام شرکت * 4) = حجم مبنا

حجم مبنای به دست آمده را در قیمت پایانی آخرین روز کاری که چهارشنبه است ضرب کنید؛ اگر عدد به دست آمده در آخرین روز کاری عددی بین 50 تا 120 میلیارد ریال بود، حجم مبنا برای شنبه که اولین روز کاری است همان عدد به دست آمده از فرمول بالاست اما اگر عدد حاصل شده کمتر از 50 ملیلیارد ریال بود، حجم مبنا برابر خواهد بود با 50 میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی آخرین روز کاری.

حجم مبنا به زبان ساده

فهم معنای واقعی حجم مبنا، در ظاهر کمی دشوار به نظر می‌رسد بنابراین اجازه بدهید با یک مثال ساده‌ و قابل لمس‌تر آن را برایتان توضیح بدهم.

فرض کنید امروز شما یک کالای ارزان قیمت مثل خودکار را که نهایتا 5 هزار تومان ارزش داشته باشد، به قیمت 100 هزار تومان از دوستتان خریداری می‌کنید. با این 100 هزار تومان پولی که شما بابت یک خودکار پرداخت کرده‌اید، قیمت خودکار در بازار بالا نخواهد رفت، چرا که حجم کالای خریداری شده با این قیمت بسیار کم، محدود و غیرواقعی بوده است.

اما اگر حجم این خرید را در سطح کشور هزاران برابر کنیم، قیمت آن کالا بالا خواهد رفت، چرا که حجم معاملات عظمت پیدا کرده است. حجم مبنا همان مبنایی است که تعداد خرید و فروش‌ها را سنجیده و تصمیم می‌گیرد تا چه اندازه آن‌ها را در میزان تغییرات اثر بدهد. وجود حجم مبنا اجازه نمی‌دهد هرکسی با یکی دو خرید و فروش جزئی و با پول کم، ارزش سهام را مثبت یا منفی کرده و در مسیر معاملات اختلال ایجاد کند.

تاثیر حجم مبنا بر معاملات در بورس چیست؟

تا پیش از سال 1382 در بازار بورس چیزی تحت عنوان حجم مبنا وجود نداشت و هیجانات کاذب زیادی در قیمت سهام به وجود می‌آمد. در واقع عنوان حجم مبنا با این هدف وارد بازار بورس شد تا کنترلی بر روی رشد بی‌رویه سهام یا سقوط ارزش آن‌ها وجود داشته باشد. با تعیین حجم مبنا، سرمایه گذاران آرامش خاطر و اطمینان بیشتری خواهند داشت که نوسانات قیمت سهام بابت تعداد سهامی مشخص و قابل توجه مورد داد و ستد قرار گرفته. اگر حجم مبنا را از بازار بورس حذف کنند، قیمت‌ها می‌توانند حتی با معامله شدن چند سهم محدود هم تحت تاثیر قرار گرفته و به طور کاذب و غیرواقعی تغییر کنند.

حجم مبنا و قیمت پایانی

قیمت پایانی همان میانگین وزنی قیمت سهام یک شرکت با در نظر گرفتن حجم مبناست. در واقع قیمت پایانی هر روز، مبنای نوسانات قیمت فرداست. به عنوان نمونه قیمت پایانی سهام فولاد خوزستان(فخوز) در معاملات روز گذشته برابر با 45.400 ریال بوده است؛ بازه مجاز برای نوسان قیمتی این حجم مبنای سهام فرابورس سهم در امروز، بین +5% تا -5% قیمت پایانی دیروز خواهد بود. 5% عدد 45.400 برابر است با 2270 ، در نتیجه بازه نوسان قیمت سهام فخوز به شرح زیر خواهد بود:

5%+ = 47.670 ریال

5%- = 43.130 ریال

برای درک بهتر اهمیت حجم مبنا فرض کنید قیمت بازگشایی سهم در ابتدای روز معاملاتی برابر با 32,670 ریال و قیمت پایانی سهم در انتهای روز برابر با 33,977 ریال باشد. در این جا قیمت سهم 4% رشد کرده است. اگر تعداد سهام معامله شده برابر یا بیشتر از همان چیزی باشد که در حجم مبنا آمده است، قیمت بازگشایی سهم حجم مبنای سهام فرابورس در روز بعد همان 33,977 با 5% دامنه نوسان مجاز خواهد بود. اما اگر تعداد سهم معامله شده کمتر از حجم مبنا باشد (فرض کنید نصف حجم تعیین شده)، در این صورت از 4% رشد قیمت پایانی، تنها 2% آن اعمال می شود. یعنی قیمت پایانی برای روز بعد در 33,323 ریال با 5% دامنه نوسان قیمتی مجاز بازگشایی خواهد شد.

حجم مبنا و دامنه نوسان به تاریخ می‌پیوندند

اعمال محدودیت در روند معاملات بازار‌ها یکی از موضوعاتی است که مانع پیشرفت بورس‌ها در تمام دنیا خواهد شد.

گروه بورس| مسعود کریمی|

اعمال محدودیت در روند معاملات بازار‌ها یکی از موضوعاتی است که مانع پیشرفت بورس‌ها در تمام دنیا خواهد شد. از همین رو، سهامداران بورس ایران بر خلاف سایر بورس‌‌‌های جهان با دستورالعمل‌های خلق‌الساعه و قوانین دست و پا‌گیر زیادی تا‌کنون مواجه بودند که به تازگی با اقدامات جدید سازمان بورس مشاهده می‌شود که موضوع مربوط به حجم مبنا و دامنه نوسان در دستور کار این سازمان جهت حذف کامل آنها قرار گرفته است. بر این اساس، پیش‌بینی می‌شود در صورت تحقق این رویداد در بازار سهام به‌طور قطع عرضه و تقاضا در بازار به صورت منطقی صورت بگیرد و به نوعی موضوعاتی پیرامون خرید و فروش سهام صنایع و شرکت‌های بورسی با صف‌نشینی به پایان برسد. از همین رو حذف این دو پارامتر منفی می‌تواند سازوکار معاملاتی بورس را‌ به میزان قابل‌توجهی تحت تاثیر قرار دهد و به افزایش تحلیل‌پذیری بازار و رشد نقدشوندگی سهام منجر شود. از طرفی اغلب کارشناسان بازار سرمایه معتقدند، در صورتی که حذف حجم مبنا، دامنه نوسان و افزایش سهام حجم مبنای سهام فرابورس شناور آزاد همراه با ورود نقدینگی تازه در بازار به وقوع بپیوندد می‌توان بر این نکته تاکید کرد که بازار سرمایه ایران یک گام به بازار‌‌های جهانی نزدیک‌تر شده است. این در حالی است که برای رسیدن بورس ایران به چارچوب‌های بین‌المللی باید تشکیل حسابی تحت عنوان کاستودین در راستای تضمین امنیت سرمایه‌گذار خارجی و داخلی در کنار رعایت استاندارد‌‌های بین‌المللی گزارش‌گری مالی «IFRS» شرکت‌ها در دستور کار سازمان بورس قرار گیرد تا زمینه حضور سایر سرمایه‌گذاران نیز فراهم شود. چرا که به‌کار‌گیری چنین قوانینی می‌تواند قابلیت اتکا و کارایی بازار را افزایش دهد و در نهایت توسعه و شکوفایی را به ارمغان بیاورد.

در همین رابطه، حسن امیری معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار بر اثرات مثبت بازنگری و تغییر در دستورالعمل افشای اطلاعات تاکید کرد. وی گفت: با اجرای این تغییرات در هفت ماه گذشته دو شاخص مهم عدم ارائه اطلاعات و تاخیر در انتشار اطلاعات ناشران به صورت واضحی با بهبود مواجه شده است. وی در خصوص تغییرات دستورالعمل افشای اطلاعات با اشاره به اینکه در سال جاری تغییر جدیدی رخ نداده، گفت: تغییرات این دستورالعمل سال گذشته جمع‌بندی و اجرایی شد و تاکنون تحول جدیدی در آن رخ نداده است. به گزارش سنا، وی با تاکید بر اینکه هفت ماه از زمان اجرای این تغییرات گذشته است، درخصوص اثرات آن بر بازار سرمایه گفت: سال گذشته دستورالعمل‌های مرتبط با زمان توقف و بازگشایی نمادها از جمله دستورالعمل پذیرش، افشا و دستورالعمل مربوط به معاملات بازنگری اصلاح شد که آثار آن در بحث افزایش شفافیت و سرعت در افشای اطلاعات ناشران کاملا مشهود حجم مبنای سهام فرابورس است. وی با تاکید بر کاهش تعداد نمادهای متوقف در بازار سهام گفت: میانگین تعداد نمادهای متوقف نسبت به سال گذشته کاهش ملموسی داشته است. با توجه به اینکه کاهش تعداد نمادهای متوقف در تسریع نقدشوندگی نقش بسزایی دارد، شاهد تعمیق هرچه بیشتر بازار و نقدشوندگی هستیم. حسن امیری درخصوص اثر این تغییرات در میزان شفافیت بازار سرمایه تصریح کرد: شفافیت حد و اندازه مشخص نداشته و هرچه در این حوزه کار انجام شود باز هم فرصت‌های جدیدتر وجود دارد. وی بررسی‌های اخیر روند معاملات را موردتوجه قرار داد و اظهار داشت: در ماه‌های اخیر دو شاخص مهم عدم ارائه اطلاعات و تاخیر در ارائه اطلاعات توسط ناشران بازار سرمایه به صورت واضحی بهبود یافته، بر همین اساس نسبت عدم ارائه اطلاعات و تاخیر در ارائه اطلاعات به‌شدت کاهش یافته که البته همچنان به صفر نرسیده است.

افزایش سهام شناور در دستور کار

معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار درخصوص برنامه‌های نهاد ناظر در زمینه افزایش سهام شناور شرکت‌های بازار سرمایه با هدف بیشتر شدن نقدشوندگی گفت: البته هدف از بررسی دستورالعمل‌های معاملاتی افزایش سهام شناور آزاد نبوده است و نباید انتظار داشت با اصلاح و بازنگری یک قانون همه مشکلات برطرف شود. وی با تاکید بر اینکه هر دستورالعملی هدف مشخصی دارد، افزود: در تغییرات اخیر هدف این بود که سرعت ارائه اطلاعات بیشتر شود. فرم‌های افشای اطلاعات مکانیزه و تبدیل به دو رتبه «الف» و «ب» شده به این ترتیب این فرآیند تحت نظر کارشناس قرار ندارد که با توجه به فرم تصمیم بگیرد که نماد متوقف شود یا خیر. بلکه روند کاملا سیستمی و مکانیزه است که باعث بهبود می‌شود. امیری درباره راهکارها و لزوم افزایش سهام شناور شرکت‌ها در بازار سهام تصریح کرد: وضعیت سهام شناوری باید از طریق مکانیسم‌های دیگر افزایش یابد. به عنوان مثال در بحث پذیرش باید سخت‌گیری بیشتری برای جابه‌جایی تابلوها اعمال شود که در دستورالعمل‌های پذیرش جایگاهش دیده شده است. وی ادامه داد: پیش از این ارتقا و تنزل نماد ناشران در تابلوها به راحتی اتفاق نمی‌افتاد اما با اصلاح قانون و اجرای دستورالعمل جدید این تغییرات سریعتر و به صورت مکانیزه رخ می‌دهد. به این ترتیب اگر شرکت‌ها دو یا سه بند دستورالعمل پذیرش را رعایت نکنند ممکن است به بازار پایه منتقل شوند. این موضوع باعث می‌شود که شرکت‌ها سریع‌تر مشکلات دستورالعمل پذیرش را حل کنند که از جمله مواردی که جزو الزامات دستورالعمل پذیرش قرار دارد، بحث سهام شناور آزاد است. عضو هیات‌مدیره سازمان بورس معتقد است علاوه بر الزامات قانونی باید برنامه‌های تشویقی و تنبیهی بیشتری درباره افزایش سهام شناور شرکت‌ها وجود داشته باشد. به گفته وی سهام شناور هر تابلو و بازاری متفاوت است. ناشران فرابورس ملزم به سهام شناو ۵درصدی هستند. این رقم در بورس ۱۰درصد و در برخی تابلوها ۱۵درصد است. امیری در پاسخ به سوال دیگری در خصوص حذف حجم مبنا و دامنه نوسان در بازار سرمایه حجم مبنای سهام فرابورس گفت: درباره حذف این دو متغیر مباحث فنی و عملیاتی انجام شده اما مباحث سیستمی باقی مانده است، تا از لحاظ سیستمی این مدل عملیاتی و جاری شود. از همین رو انتظار می‌رود امسال شاهد این تغییرات و حذف حجم مبنا و دامنه نوسان در بازار باشیم.

بازار منطقی می‌شود

از سویی دیگر، علی پروین مدیر تحلیل کارگزاری پارس ایده بنیان درخصوص حذف حجم مبنا و دامنه نوسان در گفت‌وگو با «تعادل» عنوان کرد: اتفاقی که خواهد افتاد همانند بازار پایه در سال گذشته است به این معنی که خود بازار نقطه تعادل را پیدا می‌کند. بر این اساس، خریدار و فروشنده در یک قیمتی با حجم مبنای سهام فرابورس یک‌دیگر توافق خواهند کرد و معامله صورت می‌گیرد. وی خاطرنشان کرد: به‌طور قطع دخالت در روند معاملاتی نتیجه معکوسی را در پی خواهد داشت. بنابراین عدم حذف این دو پارامتر می‌تواند تداوم صف‌های خرید و فروش کاذب، افزایش قیمت سهام بیش از ارزش ذاتی آن و قفل‌ شدن صف‌ها را در پی داشته باشد. این کارشناس بازار سرمایه معتقد است که تشکیل صف‌های خرید و فروش بدون هیچ منطق معاملاتی در نهایت یک هیجان را به بازار القا می‌کند. بر این اساس، خیلی از سهامدارانی که به دنبال جو روانی بازار حرکت می‌کنند در چنین صف‌هایی بدون هیچ تحلیل قرار خواهند گرفت. در صورتی که ممکن است سهامدار با چنین روشی در داد و ستد‌ها سهامی را به فروش برساند که از ارزندگی بالایی برخوردار باشد. علی پروین تاکید کرد: زمانی که حجم مبنا و دامنه نوسان در روند معاملاتی بورس حذف شود به‌طور اتوماتیک بازار به سمت تحلیل حرکت خواهد کرد.

وی افزود: در چنین شرایطی دیگر نیازی نیست که با نوسان مثبت یا منفی 20درصدی سهام شرکت متوقف شود و خود بازار نقطه تعادل را پیدا می‌کند. مدیر تحلیل کارگزاری پارس ایده بنیان با اشاره به روند معاملاتی در سال 96 نیز تصریح کرد: در سال گذشته زمانی که بازار پایه بدون حجم مبنا و صف خرید و فروش فعالیت می‌کرد و مچینگ توسط ناظر صورت می‌گرفت بازار متعادل بود. اما پس از اینکه دامنه نوسان در این بازار تعریف شد تا مدت‌ها سهم‌های این بازار صف خرید را تجربه می‌کردند این در حالی است که شاهد هیچ اتفاقی در روند معاملاتی سهام نبودیم. بر این اساس می‌توان بر این نکته تاکید کرد که اثر کاذب هیجان و صف‌های خرید قفل شده مانع از فروش سهام توسط فروشندگان در آن بازه زمانی می‌شد. این تحلیلگر بازار سرمایه درخصوص دامنه نوسان بیان کرد: دامنه نوسان قیمت و بازه مجازی است که سازمان بورس تعریف می‌کند. به‌طوری که قیمت در یک روز تنها در یک محدوده مشخص می‌تواند مورد معامله قرار بگیرد. از همین رو، قیمت خارج از بازه مشخص اجازه معامله ندارد.

علی پروین با اشاره به سابقه حجم مبنا نیز گفت: حجم مبنا سال 1384 زمانی که حسین عبده تبریزی در سمت دبیرکل بورس اوراق بهادار تهران قرار داشت به دلیل عمق کم بازار، تشکیل صف‌های خرید کاذب، افزایش P/E غیرمنطقی بازار و ایجاد حباب در بورس تعریف شد. این در حالی است که راه‌اندازی چنین ابزاری در بورس برای کاهش حباب و جلوگیری از سفته بازی در معاملات درنظر گرفته شد. وی بیان کرد: حجم مبنا بر گرفته از یک نسبت است که این نسبت با تعداد سهام شرکت رابطه مستقیم دارد. به این معنی که، اگر سهمی در صف خرید یا فروش قرار بگیرد باید به میزان مجاز حجم مبنا معامله شود تا قیمت پایانی سهم (میانگین حجم معاملات و قیمت سهم) بتواند درصد کامل را به ثبت برساند.

مدیر تحلیل کارگزاری پارس ایده بنیان اذعان داشت: زمانی که قیمت در حالت معمول و در بازه مجاز نوسان دارد هیچ اتفاقی برای سهامدار نخواهد افتاد. به این معنی که در محدوده مشخص میانگین هر دو قیمت در نظر گرفته خواهد شد. بر این اساس قیمت پایانی که بر اساس حجم مبنا به دست آمده به سهمداران اریه خواهد شد. اما زمانی که بازار با استقبال خریداران رو به رو شود یا اینکه سرمایه‌گذاران اقدام به نقد‌ کردن سرمایه‌کنند و در صف‌‌های فروش قرار بگیرند، در نتیجه تشکیل چنین صف‌هایی پس از مدت کوتاه قفل می‌شود. برای اینکه قیمت دامنه مجاز برای روز بعد تعیین شود.، بنابراین حجم مجاز حجم مبنای سهام فرابورس مبنا باید مورد معامله قرار گیرد تا قیمت پایانی مثبت یا منفی کامل را به ثبت برساند. این کارشناس بازار سرمایه با اشاره به بورس‌های جهانی نیز در گفت‌وگو با «تعادل» عنوان کرد: در بازار‌های جهانی دامنه نوسان و حجم مبنا وجود ندارد بر این اساس قیمت بر اساس عرضه و تقاضا مشخص خواهد شد. به این معنی که، اگر سهام شرکتی از ارزندگی قابل‌توجهی برخوردار باشد خریدار اقدام به خرید سهام می‌کند و در نقطه مقابل سهامدار سهام با ارزش پایین را سریعا به فروش می‌رساند. به گفته وی، زمانی که عرضه و تقاضا در بازار به صورت منطقی صورت گیرد به‌طور قطع بازار قیمت‌های مناسب را پیدا خواهد کرد و دیگر نیازی به اعمال قانون توسط نهاد ناظر نیست.

علی پروین اظهار داشت: زمانی که بازار در هیجان فروش قرار می‌گیرد چنین هیجان کاذبی ممکن است که بازار را به زیر ارزش تعادلی سوق دهد که درنهایت نقد کردن سرمایه در بازار با مشکل مواجه شود. وی تاکید کرد: در صورتی که دامنه نوسان حدف شود به‌دلیل اینکه بازار به نوعی کارا‌‌تر خواهد شد، تحت هر شرایطی که سهامدار اقدام به فروش سهام کند سریعا سهام نقد می‌شود. مدیر تحلیل کارگزاری پارس ایده بنیان تصریح کرد: در بهمن ماه سال 1392 سازمان بورس برای افزایش کارایی و نقدشوندگی بازار مجبور شد زمان مشخصی را اعلام کند تا سهامداران بتوانند با تعداد سهام کمتر اقدام به فروش سهام کنند. از همین رو، با حدف دامنه نوسان دیگر احتیاجی به قوانین تازه و دست و پاگیر نیست. این کارشناس بازار سرمایه گفت: زمانی که دامنه نوسان حذف شود دیگر حجم مبنا تعریفی نخواهد داشت. بر این اساس، حجم مبنا زمانی کارایی پیدا می‌کند که حجم معاملات در صف‌های خرید یا فروش کمتر از حد انتظار باشد. در نتیجه با اعمال حجم مبنا قیمت‌ها به شکل کاذب افزایش یا به شکل هیجانی افت پیدا نمی‌کند. علی پروین درباره ضرورت افزایش سهام شناور آزاد شرکت‌ها نیز ابراز داشت: همزمان با سهام شناور باید ورود سرمایه توسط سرمایه‌گذاران جدید صورت بگیرد. در صورتی که این اتفاق همزمان با ورود نقدینگی به بازار رخ دهد و سهام شناور بازار رشد کند تاثیر‌گذاری حقوقی‌های فعال در بازار و خود شرکت‌ خیلی کمتر خواهد شد. در همین حال، مشارکت سهامداران حقیقی در معاملات بازار با افزایش چشمگیری همراه می‌شود. وی عنوان کرد: این پرسه باید همگام با ورود نقدینگی صورت بگیرد. زیرا در صورتی که سهام شناور افزایش پیدا کند و با نقدینگی بازار همراه نشود به‌طور قطع بازار سهام در فاز فروش قرار خواهد گرفت. این کارشناس بازار سرمایه معتقد است، در صورتی که گزارش‌های استاندارد‌ جهانی که شرکت‌ها ملزم به تهیه آن شده بودند به یک سرانجام برسد می‌توان گفت که بورس ایران یکی از بورس‌های مناسب در دنیا است تا بتواند سرمایه را از سایر کشور‌ها جذب کند. متاسفانه هنوز در مقوله گزارش‌های شرکت‌ها ضعف زیادی وجود دارد و در حال حاضر گزارش‌های شرکت‌ها قابل اتکا برای دنیا نیست چراکه خیلی از شرکت‌ها دامنه تغییرات سود بسیار بالاست که در نهایت می‌تواند منجر به زیان سهامدار شود.

افزایش حجم مبنا در بورس

ايسنا / شيوه محاسبه حجم مبنا، با توجه به افزايش ارزش معاملات در اکثر نمادهاي بورس اوراق بهادار تهران و با هدف ارتقاء سطح کارآمدي مدل محاسباتي حجم مبنا و بر اساس تقاضاي بورس اوراق بهادار تهران و همچنين مصوبه هيأت مديره سازمان بورس و اوراق بهادار و شوراي عالي بورس از امروز(١٢اسفند) تغيير کرد. حجم مبناي کليه شرکت هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، در ١٠هزار سهام شرکت است؛ به شرطي که حداقل ارزش مبنا براي تمامي شرکت‌ها برابر با ۵۰ ميليارد ريال و حداکثر ارزش مبنا براي شرکت هاي با سرمايه ۲۰ هزار ميليارد ريال و بالاتر، ۱۲۰ ميليارد ريال و براي شرکت‌هاي با سرمايه کمتر از ۲۰ هزار ميليارد ريال، ۱۰۰ ميليارد ريال باشد. تعداد حجم مبناي هر سهم براساس قيمت پاياني سهم در آخرين روز معاملاتي هر هفته محاسبه و از اولين روز معاملاتي هفته بعد اعمال مي شود. همچنين در صورت اقدامات شرکتي تغييرات حجم مبنا براساس مقررات و با رعايت نصاب هاي اين مصوبه محاسبه و اعمال مي شوند. نحوه محاسبه حجم مبنا در فرابورس همچنين از امروز حجم مبنا حجم مبنای سهام فرابورس براي تمامي شرکت‌هاي بازارهاي اول و دوم فرابورس ايران معادل چهار در ١٠ هزار تعداد سهام هر شرکت اعمال مي‌شود. بر اساس اين گزارش، کارشناسان بر اين باورند که تغيير نحوه محاسبه حجم مبنا با توجه به شرايط کنوني بازار سرمايه، مخصوصا براي سهم هاي کوچکي که پيش از اين با ارزش معاملات روزانه کم، حداکثر رشد قيمتي مجاز روزانه را تجربه مي‌کردند اقدام مثبتي است. البته اين موضوع بيشتر روي سهام فرابورسي که پيش از اين حجم مبنا نداشت تاثيرگذار است.

فرمول پیشنهادی برای محاسبه حجم مبنا

روح‌ا. حسینی‌مقدم
حجم مبنا اهرمی است که از سال ۱۳۸۲ در بورس اوراق بهادار تهران به کار گرفته شد و هدف از بکارگیری آن، کنترل معاملات و جلوگیری از نوسان‌های کاذب و افت و خیز بی‌مورد قیمت سهام با معامله تنها چند سهم شرکت اعلام شد.

روح‌ا. حسینی‌مقدم
حجم مبنا اهرمی است که از سال ۱۳۸۲ در بورس اوراق بهادار تهران به کار گرفته شد و هدف از بکارگیری آن، کنترل معاملات و جلوگیری از نوسان‌های کاذب و افت و خیز بی‌مورد قیمت سهام با معامله تنها چند سهم شرکت اعلام شد.

این اهرم از همان ابتدا با مخالفت‌هایی روبه‌رو بود و فعالان بازار همواره یکی از دلایل اصلی گره‌های معاملاتی را حجم مبنا می‌دانستند.آنها اعتقاد داشتند که حجم مبنا از آن دسته تصمیماتى بود که در شرایط مختلف مزایاى کوتاه‌مدت، معایب بلندمدت آن را توجیه می‌کرد.
اما آنچه که به تجربه ثابت شد، آن است که حجم مبنا ابزاری است که از کاهش سرمایه میلیون‌ها سرمایه‌گذار که بسیاری از آنها با ادبیات بازار سرمایه کمترین آشنایی را دارند، دفاع می‌کند. با استفاده از این ابزار می‌توان، تاثیر شایعات و رفتارهای توده‌ای را در بازار کم‌عمق کاهش داد. هر چند به‌نظر می‌رسد حجم مبنا در دوران رونق و برای جلوگیری از افزایش قیمت‌ها و تشکیل حباب قیمتی وضع شد، اما تاثیر خود را در دوران رکود نیز به‌وضوح نشان داده است. با توجه به تاثیر متغیرهای سیاسی بر بازار سهام ایران و به تبع آن نوسانات شدید، به‌نظر می‌رسد برداشتن حجم مبنا، راه را برای حضور اخلال‌گران باز خواهد کرد. البته باید اشاره داشت که حجم مبنا با نگاه حاکمیتی قابل دفاع است، در غیر این‌صورت به‌عنوان یک عامل در جهت اخلال در بازار هیچگاه و حتی در بازارهای کم‌عمق مورد پذیرش نخواهد بود. کاربرد حجم مبنا در تعیین قیمت پایانی هر روز (که برابر قیمت آغازین روز بعد است) خلاصه می‌شود. حجم مبنا به همراه درصد نوسان مجاز قیمت در هر روز (نسبت به قیمت پایانی روز قبل)، به منظور کاهش نوسان قیمت سهام وضع شده است. وضع حجم مبنا بدون در نظر گرفتن درصد نوسان مجاز قیمت بی‌معنا خواهد بود. قیمت پایانی سهام در حال حاضر با استفاده از حجم مبنا به شرح زیر تعیین می‌‌شود:
الف) اگر حجم سهام معامله شده در روز مشخص (پس از کسر معاملات عمده) کمتر از حجم مبنای در نظر گرفته شده حجم مبنای سهام فرابورس برای آن سهم باشد، فرمول محاسبه قیمت پایانی در این روز به‌صورت زیر است:
Close Priceti = CP(t-۱)i + (Vti / Bi )( Last Pti - CP(t-۱)i)
فرمول پیشنهادی
برای محاسبه حجم مبنا
ادامه از صفحه 9
که در آن:
CPt-1 : قیمت پایانی سهم i در روز t-1
Vt: حجم معاملات سهم i در روز t
Bi : حجم مبنای سهم i.
ب) اگر حجم معاملات در روز مشخص (پس از کسر معاملات عمده) بیشتر از حجم مبنای سهم i باشد، قیمت پایانی برابر میانگین وزنی قیمت معاملات در آن روز می‌باشد.
از طرفی نحوه‌ محاسبه‌ حجم مبنا در حال حاضر به‌صورت حجم مبنای سهام فرابورس زیر است:

این فرمول از 3 جزء تشکیل شده است که عبارتند از: متوسط سهام شناور آزاد که به ترتیب برای شرکت‌های بزرگ، متوسط و کوچک معادل 10، 15 و 20 درصد در نظر گرفته شده است، تعداد سهام منتشر شده شرکت و 250 روز کاری که عددی فرضی است و بیانگر متوسط تعداد روزهای کاری بورس طی یکسال است. تدوین دستورالعمل گره معاملاتی و همچنین سطح‌بندی یا درنظرگرفتن ضرایب مختلف برای شرکت‌ها با سرمایه‌ مختلف، دلیلی بر ناکارآمدی این نسبت است که همگان نیز به آن اذعان دارند. به عقیده‌ی این‌جانب کالبد شکافی اجزای تشکیل‌دهنده‌ فرمول حجم مبنا می‌تواند بهترین کمک در اصلاح آن باشد.
باید توجه داشت که تعداد روزهای کاری به‌طور متوسط ۲۵۰ روز در نظر گرفته شده است. این در حالی‌ است‌که طی ۳ سال اخیر متوسط تعداد روزهای کاری بورس تهران ۲۴۰ روز بوده است، اما تاثیر این جزء چندان زیاد نیست. همچنین فرمول حجم مبنا بیان می‌کند که باید درصدی از تعداد سهام منتشر شده یک شرکت طی یک روز معاملاتی دادوستد شود تا سهم بتواند حدود حداکثری نوسان قیمت را طی نوسانات روزانه تجربه کند. این در حالی است که بسیاری از شرکت‌ها همه سهام خود را در بازار منتشر نکرده‌‌اند و بسیاری از سهام شرکت‌ها نیز تحت تملک دولت یا سرمایه‌گذاران نهادی غیرفعال قراردارد یا به‌عبارت دیگر درصد کمی از سهام شرکت به‌صورت شناور است. همچنین در صورت کسر، تخمینی از متوسط سهام شناور آزاد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس قرار دارد با این استدلال که در طول یک سال باید حداقل یک دور، کل سهام شناور آزاد یک شرکت معامله شود.
به‌عنوان مثال، سرمایه بانک پارسیان 750‌میلیارد تومان و تعداد سهام منتشر شده شرکت، 5/7میلیارد سهم است. از طرفی درصد سهام شناور آزاد این شرکت در حال حاضر 45 درصد است و این بدان معنی است که 3375میلیون سهم از سهام بانک پارسیان در اختیار افرادی است که هر لحظه امکان فروش سهام از جانب آن‌ها وجود دارد. لازم به ذکر است که برای محاسبه درصد سهام شناور آزاد بهتر است که از طبقه‌بندی گروه مشتریان بهره گرفت تا اعداد به‌دست آمده ارقام دقیق‌تری را ارائه کنند. با این اوصاف حجم مبنا شرکت در حال حاضر 3میلیون سهم است؛ یعنی باید 3میلیون سهم دادوستد شود تا سهم شرکت طی یک روز معاملاتی بتواند 3 درصد مثبت یا منفی را تجربه کند، اما شرکتی مانند کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران با سرمایه 500 میلیارد تومانی و تعداد سهام منتشرشده 5‌میلیاردی تنها دارای 5/2 درصد سهام شناور آزاد است و این بدان معنی است که تنها 125‌میلیون سهم این شرکت پتانسیل دادوستد در بورس را دارد. حال آنکه حجم‌ مبنای شرکت در حال حاضر 2 میلیون سهم است که این مساله مبین ناکارآمدی فرم موجود است. به‌عبارت دیگر بانک پارسیان بیش از بیست برابر کشتیرانی سهام با پتانسیل برای داد و ستد دارد، ولی حجم مبنای موجود برای دو سهم فوق فاقد این هوشمندی است تا بیان‌کننده وضعیت واقعی آنها باشد. دخالت سهم شناور آزاد تا حدودی راهگشا است. به مقایسه زیر توجه کنید:

هر چند این اعداد منطقی‌تر است، اما از آن‌جا که متوسط سهام شناور آزاد در برخی از صنایع بالا است (مثلا در صنعت قند و شکر متوسط این نسبت نزدیک به 35 درصد است) اما باز نمی‌توان به سهام شناور به عنوان مکمل فرمول حجم مبنا اکتفا کرد. به‌عبارت دیگر هر چند دخالت سهام شناور آزاد به هر طریقی و با هر فرمولی اعداد دیگری (نظیر 50 هزار و 980 هزار) را به‌دست می‌دهد، اما همه آن‌ها موجب رهایی از تله حجم مبنا نخواهد شد.
داده‌های تاریخی بیان می‌کند که در سال‌های ۸۰ و ۸۱ نماد گروه روی معاملات کم حجم و کم‌رونقی را شاهد بودند، اما همین گروه در سال‌های ۸۵ و ۸۶ حجم بالایی از معاملات بورس اوراق بهادار را به خود اختصاص داده‌اند. این گردش سلیقه و تمرکز بر روی سهام مختلف در بازه‌های گوناگون، نیاز به منعطف‌تر بودن عدد حجم مبنا را نشان می‌دهد. این انعطاف را می‌توان از طریق متغیر سرعت گردش سهام در این ابزار ایجاد کرد.
این نسبت از تقسیم ارزش سهام معامله شده بورس بر متوسط ارزش بازار آن به‌دست می‌آید و در واقع بیانگر وضعیت فعالیت بورس است و هر چه این نسبت بزرگ‌تر باشد، گردش سهام بیش‌تر و بورس‌ فعال‌تر است. (گاهی اوقات به‌جای متوسط ارزش بازار از ارزش بازار انتهای دوره نیز استفاده می‌کنند). میزان این نسبت در بورس‌های مختلف، متفاوت است. مثلا در بورس نیویورک 167، بورس شانگهای 389 و در بورس کره 192 است. نسبت گردش سهام بورس تهران طی سال 1386 معادل 17 درصد بوده است که نسبت به سال‌های قبل از آن (6/15 برای سال 1385 و 1/18 برای سال 1384) از رشد برخوردار بوده است. هم‌چنین این نسبت در صنایع مختلف بورس تهران نیز متفاوت است. (البته در هر دوره‌ زمانی نیز این نسبت برای صنایع مختلف، متفاوت است.) به‌عنوان مثال برای صنعت سیمان در سال 1385 برابر 8/10 و در سال 1386 نیز برابر 7/11 بوده است؛ از طرفی مطمئنا تفاوت قابل ملاحظه‌ای با ارقام سال 1387 خواهد داشت. همچنین این نسبت برای صنایعی دیگری مانند فلزات اساسی در سال 1386 معادل 7/26 درصد، نساجی و منسوجات معادل 2/7 درصد و طی سال‌های مختلف، متفاوت خواهد بود. با این شرایط می‌توان گفت که نمی‌توان از متوسط ضریب گردش سهام کل بورس‌ به‌جای ضریبی برای حجم‌مبنای سهام شرکت‌ها و از گردش سهام یک‌سال به‌خصوص نیز نمی‌توان به‌عنوان ضریب برای همه سال‌ها استفاده کرد. در واقع استدلال افزایش حجم مبنای کل بورس به‌واسطه افزایش گردش در یک صنعت خاص غلط است، زیرا گردش کلیه صنایع به یک اندازه افزایش نیافته است. با توجه به مطالب فوق، فرمول زیر برای محاسبه حجم مبنا در بورس تهران پیشنهاد می‌شود:

V(i-1)j = سرعت گردش سهام شرکت‌های حاضر در صنعت j در سال گذشته
FFik = سهام شناور آزاد شرکت k در سال i
OS ik= تعداد سهام منتشره شرکت k در سال i
Bik = حجم مبنای شرکت‌ k در سال i
از آنجاکه احتمال دارد V(i-1)j برخی از شرکت‌ها یا صنایع بیشتر از یک شود و این اتفاق خود موجب افزایش حجم مبنا می‌شود، لذا پیشنهاد می‌شود که به محض رسیدن V(i-1)j هر صنعت به 1، این نسبت از فرمول حذف گردد و به عبارت دیگر این فرمول برای V(i-1)j بزرگتر از یک، به‌صورت زیر پیشنهاد می‌شود:

ویژگی‌های فرمول بالا دخالت ضریب سهام شناور آزاد هر شرکت به جای در نظر گرفتن متوسط همه شرکت‌های بورس، استاندارد شدن فرمول حجم مبنا برای همه شرکت‌ها، هوشمند شدن فرمول ( با توجه به تغییر نسبت سهام شناور آزاد و ضریب خاص هر صنعت در هر سال)، در دسترس بودن آن به جهت محاسبه ساده توسط سامانه‌ معاملات است.
نتیجه‌گیری
در این پیشنهاد عدد حجم مبنا منعطف می‌شود و برای سهام کم معامله یا با گردش سهام پایین و همچنین سهام شناور اندک، حجم مبنا به طور خودکار کاهش می‌یابد؛ بنابراین معاملات سهم با رسیدن به نقطه تعادل روان می‌شود. پس از روان شدن و افزایش حجم معاملات، متناسب با حجم معاملات جدید بار دیگر حجم مبنا افزایش می‌یابد.
در واقع بر اساس تمرکز بازار، عدد حجم مبنا برای هر سهم و صنعت تغییر می‌کند که ‌این امر منجر به روان شدن معاملات و کاهش صف‌های خرید و فروش می‌شود در عین حال همین ویژگی انعطاف‌پذیری از حباب شدن یا سقوط یکباره قیمت سهام نیز جلوگیری خواهد کرد.

حجم مبنای 3 نماد فرابورسی حذف شد

بنابر اعلام فرابورس، حجم مبنا برای نمادهای معاملاتی دارای بازارگردان در بازارهای اول و دوم فرابورس ایران شامل بانک دی، سیمان لار سبزوار و پالایش نفت شیراز از روز چهارشنبه(۲ شهریور) اعمال نخواهد شد.

به گزارش منیبان، معاونت نظارت بازار شرکت فرابورس ایران با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد: پیرو اطلاعیه‌های شماره 3474/الف/00 مورخ 09/11/1400 و شماره 3834/الف/01 مورخ 18/03/1401 این شرکت، در راستای اجرای ضوابط مربوط به ماده 22 دستورالعمل فعالیت بازارگردانی در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران و پس از بررسی‌های صورت گرفته، حجم مبنا برای نمادهای معاملاتی دارای بازارگردان در بازارهای اول و دوم فرابورس ایران شامل بانک دی، سیمان لار سبزوار و پالایش نفت شیراز از روز چهارشنبه(2 شهریور) اعمال نخواهد شد.

همچنین حجم مبنا برای نمادهای معاملاتی "چخزر"، "کلر"، "وهامون"، "لطیف" ، "ساینا" و "ثپردیس" از فردا(چهارشنبه) اعمال خواهد شد.