حجم مبنای یک سهم چیست؟

حجم مبنا چیست و چه مزایایی دارد؟

مفهوم حجم مبنا مانند اهرمی است که از رشد و افت غیرمعمول قیمت‌ها جلوگیری می‌کند و به منزله‌ سوپاپ اطمینان عمل می‌کند. در حقیقت قیمت سهم برگرفته از میزان معاملات خواهد بود. برای بیان فلسفه‌ وجودی حجم مبنا این امر را در نظر بگیرید که قوانینی که در بازارهای مالی در سراسر جهان وجود دارد

مفهوم حجم مبنا مانند اهرمی است که از رشد و افت غیرمعمول قیمت‌ها جلوگیری می‌کند و به منزله‌ سوپاپ اطمینان عمل می‌کند. در حقیقت قیمت سهم برگرفته از میزان معاملات خواهد بود.

برای بیان فلسفه‌ وجودی حجم مبنا این امر را در نظر بگیرید که قوانینی که در بازارهای مالی در سراسر جهان وجود دارد به حجم مبنای یک سهم چیست؟ گونه‌ای تدوین شده‌اند که علاوه بر تعیین چارچوب قیمتی مشخص و مناسب،‌ هیچ فرصتی در اختیار افراد سودجو و منفعت‌‌طلب قرار نگیرد و آن‌ها نتوانند دخالتی در روند بازار داشته باشند. پس طبیعی است که برای جلوگیری از نفوذ و مداخله‌ این افراد، راه‌حل‌هایی به کار گرفته شود. به این صورت، معاملات، روند طبیعی خود را خواهند داشت و بازار سهام شاهد نوسان‌های نامتعارف نخواهد بود. این امر جلوگیری از ضرر و زیان سرمایه‌گذاران را در پی دارد.

ایجاد یک چارچوب امن برای شرکت‌های فعال در بورس، کارگزاران و سهام‌داران (چه حقیقی و چه حقوقی) اقدامی است که موجب می‌شود طرفین بدون دغدغه و با بالاترین سطح امنیت به معامله و خرید و فروش بپردازند. در تمام بازارهای سرمایه دنیا نظیر بورس نیویورک، توکیو، فرانکفورت و دیگر بازارها، نظارت‌هایی صورت می‌گیرد تا از رعایت چارچوب‌های موجود و عدم تخطی از قوانین، اطمینان حاصل شود. سازمان بورس و اوراق بهادار ایران نیز همین رویه را در پیش گرفته است و بر بورس و فرابورس نظارت کامل دارد تا از هرگونه تخلف و عدول از چارچوب‌ها جلوگیری کند.

یکی از این چارچوب‌های قیمتی، مفهومی به نام حجم مبنا است که در ادامه با آن آشنا خواهید شد.

حجم مبنا چیست؟

در سال ۱۳۸۲ و زمانی که دکتر حسین عبده تبریزی دبیرکل بورس اوراق بهادار تهران بود، برای نخستین بار مفهومی به نام حجم مبنا مطرح شد که اکنون از آن برای محاسبه قیمت پایانی هر یک از سهم‌های موجود مورد استفاده قرار می‌گیرد. هیچ‌یک از سرمایه‌گذاران و معامله‌گران دخالتی در تعیین میزان حجم مبنا ندارند و این امر بر عهده سامانه معاملات است. میزان این عدد برای هر سهم در تابلوی مربوط به آن در سایت tsetmc.com قابل مشاهده است. برای این ‌که بهتر با این مفهوم آشنا شویم، بهتر است ابتدا به سراغ تعریف قیمت پایانی برویم و با بررسی یک مثال، میزان تاثیر حجم مبنا بر قیمت پایانی را مشاهده کنیم.

تعریف قیمت پایانی

قیمت پایانی از طریق محاسبه میانگین وزنی معاملات در هر روز به دست می‌آید. یعنی با توجه به این که بیشترین حجم معاملات در هر روز در چه قیمتی صورت گرفته است، قیمت پایانی را محاسبه می‌کنند. تا قبل از تاریخ حجم مبنای یک سهم چیست؟ ۱۲ اسفند ۱۳۹۸، وجود حجم مبنا یکی از تفاوت‌های میان نمادهای بورسی و فرابورسی بود؛ به این صورت که در نمادهای فرابورسی این عدد، برابر یک بود ولی در نمادهای بورسی مقدار آن به شیوه‌ای که در ادامه خواهیم گفت برای هر نماد محاسبه می‌شد. پس از این تاریخ بود که این عدد برای نمادهای فرابورسی نیز محاسبه شد و مقدار آن دیگر برابر یک نبود. این عدد بر اساس قوانین داخلی و طبق یک دستورالعمل مشخص محاسبه می‌شود و هر از گاهی با توجه به قوانین جدید، دستخوش تغییر می‌شود. به طور خلاصه، برای به دست آوردن قیمت پایانی در هر روز، باید میانگین وزنی معاملات را با توجه به حجم مبنای تعریف شده برای هر سهم محاسبه کنیم.

تعریف دقیق حجم مبنا

حجم مبنا عددی است که تعداد سهم معامله شده باید بیشتر یا مساوی آن باشد تا تغییرات مجاز قیمتی برای هر سهم به صورت کامل برای تعیین دامنه قیمت روز بعد اعمال شود. دلیل تعیین این عدد و محدود کردن آن این است که سرمایه‌گذاران اطمینان حاصل کنند که نوسانات با میزان معاملات ارتباط مستقیمی دارد و این دو بر هم تاثیر مناسبی می‌گذارند. در صورتی که این حجم وجود نداشته باشد، احتمالا شاهد قیمت‌های غیرواقعی خواهیم بود.

شورای عالی بورس و اوراق بهادار در جلسه‌ای در تاریخ هفتم اسفند ماه ۱۳۹۸ تصویب کرد که میزان این حجم برای تمامی نمادهای موجود در بازارهای اول، دوم و پایه فرابورس ایران برابر ۴ در هر ده هزار سهم است. بر اساس اعلام سازمان فرابورس، حداقل ارزش مبنا در بازارهای اول و دوم برابر ۵۰ میلیارد ریال و در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز بازار پایه به ترتیب ۲۰، ۱۰ و ۵ میلیارد ریال تعیین شده است. بر همین اساس حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌هایی که سرمایه‌ای برابر با ۲۰ هزار میلیارد ریال و یا بیش از آن دارند، برابر ۱۲۰ میلیارد ریال در نظر گرفته شده است و برای شرکت‌هایی که دارای سرمایه‌ای کمتر از این میزان هستند، این میزان برابر ۱۰ میلیارد ریال تعیین شده است.

طبقه‌بندی حداقل ارزش پایه	ارزش معادل
حداقل ارزش مبنای بازار اول و دوم فرابورس	۵۰ میلیارد ریال
حداقل ارزش مبنای تابلو زرد	۲۰ میلیارد ریال
حداقل ارزش مبنای تابلو نارنجی	۱۰میلیارد ریال
حداقل ارزش مبنای تابلو قرمز	۵ میلیارد ریال

طبقه‌بندی حداکثر ارزش پایه	ارزش معادل
حداکثر ارزش مبنای شرکت با سرمایه‌ی ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر	۱۲۰ میلیارد ریال
حداکثر ارزش مبنای شرکت با سرمایه‌ی کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال	۱۰۰ حجم مبنای یک سهم چیست؟ میلیارد ریال

بیشتر بخوانید: معاملات بلوکی چیست و چگونه انجام می‌شود؟

برای تعیین این عدد در هر سهم به قیمت پایانی آن در آخرین روز معاملاتی هر هفته مراجعه می‌کنند و عدد به دست آمده، در اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال خواهد شد. همچنین اگر هر شرکت اقداماتی در راستای تغییر سرمایه انجام داده باشد، با توجه به جداول بالا و اعداد مشخص شده، تغییرات حجم مبنا اعمال خواهد شد. بر طبق این توضیحات مشخص می‌شود که این عدد قابل تغییر است و میزان ثابتی ندارد و با توجه به قیمت سهم تغییر می‌کند. یعنی اگر قیمت سهم افزایش پیدا کند، این عدد کم می‌شود و در صورت کاهش قیمت سهم، این عدد افزایش خواهد یافت.

همچنین طبق مصوبات، از تاریخ ۱۲ اسفند ماه ۹۸، تغییراتی در بازار اعمال شد و حداقل ارزش حجم مبنا (میزان این حجم ضرب‌در قیمت پایانی آخرین روز معاملاتی هر هفته) برابر ۵۰ میلیارد ریال تعیین شد. بر همین اساس، این عدد برای شرکت‌هایی که ۲۰ هزار میلیارد ریال یا بیشتر سرمایه دارند، معادل ۱۲۰ میلیارد ریال و در صورت داشتن سرمایه‌ای کمتر از این میزان، برابر ۱۰۰ میلیارد ریال خواهد بود. پیش از تصویب این ارقام، حداقل ارزش ۵۰۰ میلیون ریال و حداکثر آن ۱۰ میلیارد ریال بود.

قانون جدید حجم مبنا در بورس و تاثیرات آن

تطابق میان نقدینگی تزریق شده به بازار و روند رشد سهام از جمله مواردی است که در تغییر قانون فوق بر آن تاکید شده است. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که این امر منجر به کاهش سرعت رشد بازار در نمادهای فرابورسی می‌شود اما اثر چشم‌گیر این اتفاق در شرکت‌های کوچک قابل ملاحظه خواهد بود؛ شرکت‌هایی که پیش از این به دلیل عدم وجود حجم مبنا با دستکاری قیمت‌ها مواجه می‌شدند و با ورود حجم کمی از نقدینگی رشد می‌کردند. هرچند حجم معاملات در اکثر این نمادها، روزانه بیش از دو برابر میزانی است که در فرمول مذکور، تعیین شده است و با توجه به قیمت پایانی آخرین روز معاملاتی هر هفته، بالا رفتن قیمت موجب کم شدن حجم مبنا خواهد شد و این مسئله موجب می‌شود که سهام شرکت‌ها قیمت‌های بالاتری را به خود ببینند.

تاثیر حجم مبنا بر قیمت پایانی

انتظار می‌رود که قوانینی از قبیل اعمال حجم مبنا از نزولی شدن بازار و قفل شدن صفوف فروش جلوگیری کنند و همچنین در صف فروش نیز حجم متناسبی جابه‌جا شود و ورود سهام‌داران جدید از افت شدید قیمت بکاهد و در صورت عدم معامله‌ قیمت پایانی، روند نزولی متوقف خواهد شد و این امر در روزهایی که بازار قرمز است، نکته مثبتی به حساب می‌آید. به طور کلی اگر حجم بالای ورود نقدینگی را در نظر بگیریم، می‌توان خوش‌بین بود که این چارچوب‌های جدید، روز به روز حرفه‌ای‌تر و کارآمدتر شوند. از مزایای این امر، جلوگیری از قیمت‌سازی‌های غیرواقعی و دستکاری در بازار خواهد بود.

به صورت خلاصه، اگر حجم معاملات با حجم مبنا برابر باشد، قیمت پایانی معاملات در یک روز، با میانگین وزنی معاملات در آن روز برابر خواهد بود. اما در صورتی که حجم معاملات انجام شده در یک روز تنها درصدی از این حجم باشد، آن‌گاه باید با انجام برخی محاسبات، قیمت پایانی را به دست آوریم. این‌طور در نظر بگیرید که حجم مبنا مانند ظرفی است که اگر کمتر از گنجایشش پر شود، به همین میزان اثرگذاری‌اش بر قیمت پایانی کمتر خواهد بود.

نحوه محاسبه حجم مبنا

برای اینکه این موضوع بهتر در ذهن شما ثبت شود، در این‌جا مثالی ارائه می‌کنیم. فرض کنید که قیمت پایانی سهام یک شرکت در روز گذشته ۱۰۰۰ ریال و میانگین وزنی معاملات امروز ۱۲۰۰ ریال بوده است. یعنی قیمت پایانی روز گذشته و میانگین وزنی معاملات امروز ۲۰۰ ریال اختلاف دارند. حال اگر حجم مبنا برابر ۱ باشد، این ۲۰۰ ریال به قیمت پایانی روز گذشته اضافه خواهد شد و قیمت صفر تابلو برای روز بعد برابر ۲۰۰+۱۰۰۰ ریال خواهد بود که معادل همان میانگین وزنی امروز است. اما اگر حجم مبنا داشته باشیم چه اتفاقی می‌افتد؟ در این شرایط دو حالت رخ می‌دهد: ۱- میانگین وزنی از این حجم بیشتر خواهد بود ۲- میانگین وزنی از این حجم کمتر خواهد بود.

اگر میانگین وزنی از این حجم بیشتر یا مساوی آن باشد، مشابه حالتی است که حجم مبنا برابر ۱ خواهد بود اما اگر کمتر از این میزان باشد، باید به درصد آن توجه کرد.

بیشتر بخوانید: حباب بورس به چه معناست؟

به عنوان مثال، فرض کنید حجم مبنای یک نماد برابر ۲ میلیون باشد. حال تصور کنید میزان معاملات این نماد در امروز برابر ۱ میلیون است. در این صورت قیمت پایانی با توجه به درصدی از حجم مبنا که پر شده است محاسبه می‌شود. طبق فرمول زیر می‌توانید قیمت پایانی امروز را محاسبه کنید:

قیمت پایانی روز گذشته: ۱۰۰۰ ریال
میانگین وزنی معاملات امروز: ۱۲۰۰ ریال
حجم مبنا: ۲ میلیون سهم
حجم معاملات امروز: ۱ میلیون سهم
طبق این فرمول، قیمت پایانی در مثال بالا برابر است با ۱۱۰۰.

بنابراین بازه قیمتی مجاز برای معاملات روز بعد برابر است با مثبت و منفی ۵ درصد قیمت پایانی امروز؛ یعنی قیمت مجاز در بازه ۱۰۴۵ تا ۱۱۵۵ خواهد بود.

حجم مبنا چیست؟

حجم مبنا یکی از ابزار های کنترلی بازار سرمایه است که از سوی قانون گذار برای ایجاد شرایطی مناسب برای تعیین قیمت سهام و جلوگیری از مداخله و دست کاری قیمت ها توسط افراد سودجو و سفته باز ، مورد استفاده قرار می گیرد.

همانطور که می دانید افراد حقیقی و حقوقی مختلف با سرمایه های کوچک و بزرگ ، کارگزاری ها ، شرکت های سرمایه گذاری و یا خود شرکت منتشر کننده ی سهام در بازار سهام فعال هستند و دست به خرید و فروش سهام شرکت می زنند ؛ در این بین سازمان بورس اوراق بهادار که مسئول و متولی انجام معاملات در بازار سرمایه است توسط شرکت های زیر مجموعه خودش یعنی شرکت بورس اوراق بهادار تهران و شرکت فرابورس ایران بر نحوه ی انجام معاملات نظارت می کند و با وضع قوانین حجم مبنا و …. امکان هر گونه مداخله در روند معاملات و در پی آن به خطر افتادن سرمایه مردم را از بین می برد تا سرمایه گذاران در امنیت کامل به خرید و فروش سهام بپردازند.

حجم مبنا به زبان ساده

بر اساس تعریف سازمان بورس اوراق بهادار حجم مبنا عبارت است از :

حداقل تعداد سهام یک شرکت که باید در هر روز مورد دادوستد قرار گیرد تا تمام درصد تغییرات مجاز در آن روز در تعیین قیمت روز بعد لحاظ شود.

به عبارت ساده تر حجم مبنا حداقل تعداد سهام یک شرکت است که در طول روز باید معامله شود تا قیمت پایانی آن سهم بتواند بطور کامل با قیمت آخرین معامله در محدوده دامنه نوسان تطبیق پیدا کند؛ پس حجم مبنا و قیمت پایانی یک سهم به مهم مرتبط هستند و همانطور که می دانیم، قیمت پایانی میانگین وزنی قیمت های معامله شده در طی روز است.

تاثیر حجم مبنا بر معامله های روزانه به این صورت است که هر چقدر تعداد سهام معامله شده کمتر از حجم مبنا باشد و یا در اصطلاح اگر حجم مبنا پر نشود؛ قیمت پایانی نیز به همان نسبت کمتر نوسان خواهد کرد . برای درک بهتر موضوع فرض کنید حجم مبنای سهامی ۶ میلیون سهم است؛ اگر تمام معاملات روز این سهم در محدوده ۳٪ مثبت باشد ولی تنها ۲ میلیون از تعداد سهام های آن مورد معامله قرار بگیرد، حجم معاملات روزانه به حجم مبنا نرسیده و به همان نسبت قیمت پایانی کمتر از قیمت آخرین معامله بسته خواهد شد و در این مثال قیمت پایانی در محدوده ۱٪ مثبت خواهد بود . درتصویر زیر مثالی از این اتفاق را می بینید.

تاریخچه حجم مبنا

حجم مبنا در سال ۱۳۸۲ توسط سازمان بورس و اوراق بهادار به سردبیری حسین عبده تبریزی شکل گرفت؛ در ابتدای قرار بر این بود که ۱۵ درصد از کل سهام یک شرکت بورسی طی یک سال مورد معامله قرار گیرد و روزهای کاری سال ۲۵۰ روز در نظر گرفته شده بود.

بر این اساس حجم مبنای روزانه یک سهم، ۰.۰۰۰۶ کل سهام شرکت در نظر گرفته شد تا قیمت پایانی بتواند نوسان کند. این قانون در سال ۱۳۸۳ از ۱۵ درصد به ۲۰ درصد افزایش یافت و حجم مبنای روزانه سهم به ۰.۰۰۰۸ تغییر کرد؛ اما از سال ۱۳۹۳ به بعد به ۱۰ درصد کاهش یافته و تا تاریخ ۱۲ اسفند ۹۸ ثابت ماند؛ در ادامه مطلب به طور مفصل به تغییرات جدید حجم مبنا و قیمت پابانی خواهیم پرداخت.

از کجا حجم مبنای یک سهم را مشاهده کنیم؟

برای پی بردن به حجم مبنای یک سهم کافی است با مراجه به سایت مدیریت و فناوری بورس تهران(tse) در قسمت جست و جو، نماد مورد نظر خود را پیدا کرده و به صفحه آن نماد برویم. برای مثال در تصویر زیر حجم مبنای نماد “وتجارت” را مشاهده می کنید.

نحوه محاسبه حجم مبنا چگونه است؟

همانطور که گفتیم با موافقت شورای عالی بورس و اوراق بهادار و طبق مصوبه های جلسه ۷ اسفندماه ۹۸ هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار حجم مبنای شرکت های فرابورسی و همچنین در ۱۲ اسفند ماه ۹۸ تغییر در حجم مبنای شرکت های بورسی را شاهد بودیم.

بر اساس این مصبه ها مقرر شد که برای شرکت های موجود در بازارهای اول، دوم و پایه فرابورس ایران حجم مبنا معادل ۴ در ده هزار تعداد سهام شرکت اعمال شود. فرابورس ایران اعلام کرد که حداقل ارزش مبنا در بازارهای اول و دوم فرابورس مطابق با جدول زیر خواهد بود.

این حجم مبنا داینامیک است یعنی تعداد حجم مبنای هر سهم، بر اساس قیمت پایانی سهام در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از نخستین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می شود لذا اگر قیمت سهام بالا رود حجم مبنا کاهشی و اگر قیمت پایین آید افزایشی است.

برای شرکت های بورسی نیز حداقل ارزش حجم مبنا (تعداد حجم مبنای یک سهم چیست؟ حجم مبنا ضربدر قیمت پایانی چهارشنبه هر هفته) ۵۰ میلیارد ریال و در شرکت هایی با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر، ۱۲۰ میلیارد ریال و با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال ۱۰۰ میلیارد ریال تعیین گردیده است.

چه زمانی حجم مبنای شرکتی ۱ در نظر گرفته می شود؟

پیش از اعمال قانون جدید برای حجم مبنا در معاملات شرکت های پذیرفته شده در فرابورس حجم مبنا اعمال نمی شود و حجم مبنای این شرکت ها ۱ در نظر گرفته می شد؛ یعنی سهم به هر قیمتی معامله شود تا آن قیمت نوسان می کند و ارتباطی با حجم معاملات ندارد البته برای قیمت پایانی همان میانگین وزنی در نظر گرفته می شود.

امروزه هم در شرایط خاص این حجم مبنای ۱ برای سهم ها اعمال می شوود که این موارد عبارت اند از:

الف) در صورتی که نماد شرکت های پذیرفته شده در بورس و فرابورس به دلیل برگزاری مجمع عمومی عادی سالیانه (به منظور تقسیم سود نقدی) و همچنین مجمع عمومی عادی به طور فوق العاده (به منظور تغییر اعضای هیئت مدیره، تصویب افزایش سرمایه و …) متوقف شود.

ب) افشای اطلاعات با اهمیت توسط شرکت ها

ج) بوجود آمدن گره معاملاتی

د) برای حق تقدم سهام شرکت ها

ه) معاملات بلوکی و معاملات عمده

برای تسلط کامل بر این مقاله پیشنهاد می کنیم مطلب حجم معاملات در بورس را نیز مطالعه بفرمایید.

معایب و مزایای حجم مبنا چیست؟

همانطور که گفتیم حجم مبنا از ایجاد قیمت های کاذب جلوگیری می کند اما در مواقعی مثل تشکیل صف های خرید و فروش نیز باعث بلوکه شدن حجم زیادی از پول می شود و نوسان قیمت را در هر دو روند نزولی و صعودی کند می کند.

در این مواقع که حجم معاملات بسیار پایین می آید ( به اصطلاح می گویند سهم خشک شده است) و نوسانی نمی کند معمولا در این شرایط سازمان بورس در محدوده زمانی مشخصی مانند یک روز نماد سهام را بدون دامنه نوسان و حجم مبنا باز می کند تا معاملات انجام شود و قیمت مورد نظر خریداران و فروشندگان در عرضه و تقاضا تعیین شود.

نکاتی در مورد حجم مبنا

صف های خرید و فروش از مواردی هستند که احتمال پر نشدن حجم مبنا در آنها بیشتر است زیرا خریداران یا فروشندگان با دیدن صف ها تمایل دارند که در قیمت های پایین تر خرید کنند یا در قیمت های بالاتر بفروشند بنابراین صبر می کنند و حجم معاملات پایین می آید.

برای مثال در تصویر زیر که صف خرید می باشد و در تمام طول روز قیمت در بالاترین حد مجاز خود معامله شده باز هم قیمت پایانی کمتر از قیمت آخرین معامله می باشد و به ۵% مثبت نرسیده است. زیرا حجم معاملات از حجم مبنا کمتر می باشد.

در شرکت های بزرگ تر چون حجم مبنا نیز بزرگ تر است ممکن است گاهی اوقات حجم مبنا پر نشود که البته سازمان بورس مدتی حجم مبنای شرکت های بزرگ را کاهش داده بود اما در کل شرکت های بزرگ نوسانات کمتری دارند و حرکت آنها کند تر است.

در بازار های مالی جهانی چیزی به اسم حجم مبنا وجود ندارد و این عامل محدود کننده همانند دامنه نوسان صرفا مختص به بازار ایران می باشد.

برای افرادی که استراتژی معملاتی نوسان گیری برای معاملات خود دارند حجم مبنا می تواند یک مزاحم باشد که بازدهی و سرعت حرکت قیمت را کاهش دهد از این رو برای این افراد بهتر است که در شرکت های فرابورس و یا شرکت های کوچک تر که حجم مبنای کمتری دارند فعالیت کنند.

پیشنهاد می کنیم این مطلب را هم مطالعه بفرمایید: صف خرید و فروش در بورس چیست؟!

حجم مبنا چیست؟ + کاربرد حجم مبنا در بورس چیست؟

حجم مبنا تعداد مشخصی از برگه سهام یک شرکت بورسی است که در فرمول محاسبه قیمت پایانی سهام کاربرد دارد. قیمت سهام در روز جاری، با توجه به قیمت پایانی روز گذشته در بازه 5 درصدی نوسان می‌کند. حال فرض کنید در یک روز معاملاتی فقط 100 برگه سهام یک شرکت بورسی معامله شود! آیا معامله این 100 برگه سهام می‌تواند معیاری برای محاسبه قیمت پایانی باشد؟! قطعا خیر. حجم مبنا تعداد سهامی است که باید در یک روز کاری معامله شود تا قیمت پایانی بصورت میانگین معاملات درنظر گرفته شود. در این آموزش بورس به بررسی مفهوم حجم مبنا، کاربرد و فرمول محاسبه آن در بورس تهران می‌پردازیم.

حجم مبنا چیست؟

حجم مبنا و دامنه نوسان در بورس به عنوان پارامترهایی برای کنترل بهتر قیمت استفاده می‌شوند. منظور از کنترل قیمت، جلوگیری از نوسان شدید قیمت بخاطر هیجانات معامله‌گران یا سوء‌استفاده سفته‌بازان است. دامنه نوسان روزانه می‌تواند در شرایط خاص توسط نهاد ناظر بازار بورس تهران خاص تغییر کند. اما حجم مبنا بصورت سیستماتیک در آخرین روز کاری هفته محاسبه و در فرمول محاسبات قیمت پایانی استفاده می‌شود.

با مراجعه به صفحه نماد بورسی در سایت TSETMC عبارت حجم مبنا و مقدار آن را مشاهده می‌کنید که بصورت درصدی از تعداد کل برگه سهام شرکت محاسبه می‌شود. برای مثال برای شرکت ملی صنایع مس ایران (فملی) تعداد کل برگه سهام 101 میلیارد و حجم مبنای آن 3.7 میلیون برگه سهم است. محاسبات حجم مبنا در آخرین روز کاری هر هفته انجام و در کل هفته آینده از همان عدد استفاده می‌شود.

فرمول حجم مبنا در بورس

تا قبل از اسفند 98 قانون حجم مبنا بدین‌صورت بود که “باید حداقل 10% از سهام کل شرکت در یک سال معامله شود!” طی یک سال، 250 روز کاری در بورس داریم. بنابراین با تقسیم 10% بر 250، به عدد 0.0004 برای یک روز معاملاتی می‌رسیم. پس حجم مبنا برابر است با 0.0004 تعداد کل سهام یک شرکت.

نماد بورسی فملی را دوباره بررسی می‌کنیم. تعداد کل سهام شرکت ملی صنایع مس ایران 101.4 میلیارد برگه سهام است. بنابراین محاسبات برای فملی اینگونه است: 101.4 × 0.0004 = 0.04056

این عدد بر حسب میلیارد است که با ضربدر 1000 به عدد 40.56 میلیون می‌رسیم. همانطور که در شکل بالا مشاهده می‌کنید حجم مبنا این عدد نیست! چرا؟

اگر تعداد سهام یک شرکت خیلی زیاد یا خیلی کم باشد حجم مبنا خیلی بزرگ یا خیلی کوچک می‌شود! سازمان بورس برای رفع این مشکل از “حجم مبنا دینامیک” استفاده می‌کند.

نحوه محاسبه حجم مبنای دینامیک

برای تمامی سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، دو عدد به عنوان حداقل و حداکثر ارزش مبنا طبق جدول زیر تعریف می‌شود.

1. ابتدا مقدار 0.0004 تعداد کل برگه سهام شرکت را محاسبه می‌کنیم.
2. این عدد را در قیمت پایانی آخرین روز کاری هفته (عموما چهارشنبه) ضرب می‌کنیم.
3. اگر این عدد بین حداقل و حداکثر ارزش مبنا باشد حجم مبنا همان 0.0004 ضربدر تعداد کل برگه سهام خواهد بود.
4. اگر عدد مرحله 2، بیشتر از “حداکثر ارزش مبنا” باشد حجم مبنا از تقسیم حداکثر ارزش مبنا بر قیمت پایانی روز چهارشنبه بدست می‌آید.
5. اگر عدد مرحله 2، کمتر از مقدار “حداقل ارزش مبنا” باشد با تقسیم حداقل ارزش مبنا بر قیمت پایانی روز چهارشنبه محاسبه می‌شود.

همان مثال فملی رو درنظر بگیرد. قیمت پایانی فملی در چهارشنبه هفته قبل (18 تیر 99) 32390 ریال بوده است. 0.0004 تعداد کل برگه سهام شرکت برابر 40.56 میلیون است. حال ارزش این 40.56 میلیون برگه سهام در حجم مبنای یک سهم چیست؟ روز چهارشنبه 131.5 میلیارد تومان می‌شود (40560000*3239). این عدد از حداکثر ارزش مبنا (12 میلیارد تومان) خیلی بیشتر است. بنابراین 12 میلیارد تومان را بر 3239 تومان تقسیم می‌کنیم.

به همان عدد 3.705 میلیون در شکل بالا می‌رسیم.

قانون جدید در فرابورس و بازار پایه

قبلا فرابورس حجم مبنای 1 داشت! اما در حال حاضر این گونه نیست و نحوه محاسبات مشابه بورس است. تنها تفاوت در “حداقل و حداکثر ارزش مبنا” است. این اعداد برای بازار اول و دوم فرابورس یکسان اما با بازار پایه متفاوت و مطابق شکل بالا است.

تاثیر حجم مبنا روی قیمت پایانی سهام

قیمت پایانی (Close Price) بر اساس میانگین وزنی تمامی معاملات انجام شده در همان روز کاری است. حال فرض کنید در یک روز کاری فقط 1000 برگه سهام یک شرکت معامله شود! آیا قیمت پایانی باید طبق میانگین وزنی این 1000 برگه سهام محاسبه شود؟! پاسخ خیر است. چرا که در این وضعیت، امکان سفته‌بازی و تغییرات شدید قیمت پایانی توسط هر شخصی وجود دارد! راهکار محاسبه قیمت پایانی مطابق دستورالعمل زیر است.

حجم مبنای یک سهم چیست؟
1. اگر حجم معاملات بیشتر از حجم مبنا باشد قیمت پایانی برابر با همان میانگین وزنی معاملات خواهد بود.
2. اگر حجم معاملات کمتر از حجم مبنا باشد Close Price طبق درصدی از آن محاسبه می‌شود.

محاسبه Close Price

اجازه دهید با یک مثال این مطلب را خدمت شما آموزش دهیم. مطابق شکل زیر، حجم معاملات نماد بورسی “سصهفا” در یک روز کاری 98,604 برگه سهام بوده است. حجم مبنای آن هم 304,4.14 برگه سهام است. با اینکه تمامی معاملات در حداقل قیمت روزانه انجام شده اما قیمت پایانی بیشتر از آن است. در واقع بخاطر کمتر بودن حجم معاملات نسبت به حجم مبنا، قیمت پایانی برابر با میانگین وزنی قیمت‌ها نیست. برای محاسبه قیمت پایانی مراحل زیر را طی می‌کنیم.

1. محاسبه میانگین وزنی قیمت: در این مثال 134340 ریال است.
2. محاسبه اختلاف میانگین وزنی قیمت روز جاری و قیمت پایانی روز قبل

این اختلاف در این مثال بصورت زیر خواهد شد (قیمت پایانی روز قبل سصفها 141410 ریال است).

134340 – 141410 = -7070

1. محاسبه نسبت حجم معاملات به حجم مبنا

حجم مبنا در این مثال 340,414 برگه سهام و حجم معاملات نیز 98,604 است. بنابراین این درصد برابر است با 0.2896 = 340,414 / 98,604

1. تعدیل قیمت: عدد مرحله 2 را در نسبت مرحله 3 ضرب می‌کنیم.

Adjustment Price = -7070 × 0.2896 = -2047.5

1. محاسبه قیمت پایانی: قیمت پایانی روز جاری برابر است با قیمت تعدیلی مرحله قبل + قیمت پایانی روز قبل.

بنابراین برای این مثال قیمت پایانی بصورت زیر محاسبه می‌شود.

Final Price = 141410 + (-2047.5) = 139362.5

همانطور که مشاهده می‌کنید بعد از رُند شدن دقیقا به همان عدد 139360 ریال درج شده در سایت TSETMC می‌رسیم.

اگر قصد یادگیری 0 تا 100 مبحث آموزش بورس را دارید به شما توصیه می‌کنیم مقالات آموزشی زیر را به ترتیب مطالعه بفرمایید، به مرور مقالات جدیدتر پیرامون آموزش بورس در سایت درج خواهد شد حتما پیگیر پارس‌سهام باشید.

حجم مبنا چیست و چه کاربردی دارد؟

همان‌طور که هر بازار یا صنف خاص دارای یک‌ سری قوانین مختص به خود است، بازار بزرگ بورس نیز از همین قضیه پیروی حجم مبنای یک سهم چیست؟ می‌کند و دارای تعدای قانون یا اصل است که توسط نهاد خاصی به نام «سازمان بورس» که به «شرکت بورس اوراق بهادار» نیز شناخته می‌شود، گزینش و به اطلاع رسانده می‌شوند.

یکی از این قوانین «حجم مبنا» نام دارد که یکی از قوانین مهم در معاملات بورسی شناخته می‌شود.

افزایش اطلاعات در زمینه اصول اولیه بورس و قوانین جاری بر آن، به‌راستی می‌تواند شما را با یک ‌دید بازتر و آگاهی بیشتری که مثل یک نقشه عمل می‌کند، وارد این عرصه کند تا بتوانید تصمیمات بهتری اتخاذ نمایید.

تعریف حجم مبنا در بورس چیست؟

سازمان بورس برای رشد یا نزولِ اصولی و عادلانه‌ی ارزش سهام یک شرکت، قانونی به نام حجم مبنا تعیین کرده است که این قانون می‌گوید؛ برای این‌که ارزش سهام شرکت افزایش یا کاهش یابد، می‌بایست در روز تعداد خاصی یا در سال درصدی از سهام آن، مورد معامله «خرید یا فروش» قرار بگیرد، در غیر اینصورت ارزش آن به نسبت محاسبه شده و کم خواهد شد. این درصد در سال ۲۰٪ از کل سهام تعیین شده است. یعنی هر شرکت نسبت به ارزشی که دارد یک حجم‌ مبنای مختص به خود را دارد که در ادامه نحوه محاسبه آن را نیز بررسی می‌کنیم.

نام‌ یا کلمه‌ی «حجم مبنا» به حجم حداقلی یا پایه‌ ای تعداد خرید و فروش سهام اشاره می‌کند و‌ بر این اساس نام گذاری شده است که حجم‌ به معنی تعداد یا اندازه است و‌ مبنا به معنی سطح یا پایه معنی می‌شود.

همان‌طور که می‌دانید اگر معاملات بیش از حجم مبنا باشد، دلیل بر افزایش ارزش سهام نیست، بلکه ارزش سهام مربوط به قانون عرضه و تقاضا است که در واقع نوع معامله را نشان می‌دهد که اگر خرید بیشتر از فروش باشد ارزش آن اضافه می‌شود و ‌همین‌طور بلعکس. در اصل قانون حجم مبنا می‌گوید؛ باید سهام مثلا فلان شرکت روزانه فلان عدد معامله حالا چه‌ خرید و چه‌ فروش شود، اگر از این عدد کمتر باشد، ارزش آن کم می‌شود.

لازم به ذکر است این عدد طی سال‌ها ممکن است بنا بر تشخیص این سازمان تغییر کند.

در ‌مقابل حجم مبنا چیزی به نام «حداکثر مبلغ معاملات» نیز قرار دارد.

حال اگر در تابلوی بورس چیزی به نام قیمت پایانی دیدید، می‌دانید که اگر حجم معاملات آن روز برابر با حجم مبنا بوده این قیمت میانگین یا همان نتیجه قیمت معاملات است و اگر حجم معاملات کمتر از حجم‌ مبنا بوده، به همان نسبتِ افزایش یا کاهش ارزش سهم از قیمت کاسته شده و قیمت پایانی آن است که می‌بینید.

میانگین معاملات نیز بر پایه درصد سودی که آن سهم خرید یا فروش داشته‌ است محابسه می‌شود، برای مثال، فرض کنید سهمی در قیمت مثبت ۵ درصد معامله شود. اگر تعداد سهام معامله شده بیشتر از ۸۰ هزار باشد، این ۵ درصد اعمال شده و مبنای قیمت روز بعد معاملات قرار خواهد گرفت. اما اگر حجم معاملات کمتر از حجم مبنا باشد، قیمت پایانی بر اساس نسبت این حجم به حجم مبنا محاسبه می‌شود. برای مثال اگر حجم مبنای سهمی ۸۰ هزار باشد و ۴۰ هزار سهم با قیمت مثبت ۵ درصد معامله شود، مقدار افزایشِ قیمت ۲٫۵ درصد برای قیمت پایانی در نظر گرفته خواهد شد. البته این حجم مبنا که درباره آن بحث کردیم، مربوط به شرکت‌های ثبت شده در بورس است.

حجم مبنا چه کاربردی دارد؟

یکی از دلایل آن این است که، در بورس افرادی هستند که می‌خواهند با شبیه‌سازی قانون عرضه و تقاضا، مثلا خرید یا فروش تعداد کم از سهام، حال یا با قیمت بالا یا کم باعث تغییر در ارزش سهام‌ شده و یک‌باره سود کنند.

قانون حجم‌ مبنا می‌آید و تعداد حداقلی معاملات برای هر سهام تعیین می‌کند تا جلوی چنین کارهایی را بگیرد و بگذارد ارزش سهام با توجه به روند عادی خود تغییر کند.

قانون «حداکثر مبلغ معاملات» نیز جهت جلوگیری از افزایش ارزش معاملاتی تعیین شده‌اند.

یکی از دیگر از مزایای شناخت این قانون این است که می‌دانید سهام‌ شرکت هایی که معمولا معاملات پایینی دارند مناسب شما نیستند و ممکن است با خریدشان متحمل ضرر شوید، وقتی تقاضا برای یک نوع سهام‌ پایین بیاید مطمعناً حجم مبنای کمتری هم خواهد داشت زیرا نه فروش دارد که‌ تقاضایی را بر طرف کند و‌ نه تقاضایی که باعث افزایش قیمتی آن شود، بنابراین آن بازار تقریبا راکد است. افراد با تجریه معمولاً از همین روش بهره می‌گیرند تا سود بیشتری کنند، وقتی بازار تقاضای زیادی ندارد ولی می‌دانند به زودی آن نرخ ‌رشد می‌کند، سهام خریده و منتظر می‌مانند تا تقاضا افزایش پیدا کند.

چگونه حجم مبنا را محاسبه کنیم؟

اگر به ابتدای مقاله توجه کرده باشید، گفتیم که این قانون جدید حجم مبنا می‌گوید؛ در روزهای کاری یک سال، تقریباً ۲۵۰ روز، می‌بایست ۲۰ درصد از کل سهام معامله حجم مبنای یک سهم چیست؟ شود، درغیر اینصورت در کاهش ارزش آن سهام تاثیر خواهد گذاشت.

روز‌های کاری یک ‌سال را با حذف مناسبت‌های تعطیلی رسمی می‌توان ۲۵۰ روز در نظر گرفت.

حال برای این‌که‌ بفهمیم حجم مبنای یک شرکت از نظر حجم روزانه چقدر است، نیاز به سه عدد داریم؛ ارزش فعلی سهام، روز‌های کاری در سال و درصد معامله در سال.

بسیار‌ خوب مثلا فرض می‌کنیم ارزش سهام‌ شرکتی ۲۰۰ میلیون تومان است، ابتدا از آن ۸۰ درصد کم‌ می‌کنیم تا ۲۰ درصد اصلی حجم مبنا را متوجه شویم که برای یک‌سال است، حالا همان ۲۰ درصد را تقسیم‌ بر روز‌ های کاری که همان ۲۵۰ روز است می‌کنیم تا ببینیم‌ در روز چقدر باید از سهام‌ شرکت ۲۰۰ میلیونی ما معامله شود. نتیجه ما ۱۶۰ هزار برای هر روز خواهد بود، بهتر است این روش را خودتان امتحان کرده و با تمرین به این ‌امر مسلط شوید تا در صورت نیاز بتوانید با یک‌ ماشین حساب این‌ موضوع را کشف کنید. چیز ساده ای است.

روش دیگری برای معامله این است که یک سال اگر ۲۵۰ روز‌ کاری داشته باشد، حجم مبنای روزانه‌ی آن شرکت «۰٫۰۰۰۸» هشت ده هزارمِ کل سهم شرکت است. مثلاً اگر شرکتی ۱۰۰ میلیون تومان سهم داشته باشد، حجم مبنای آن ۸۰ هزار از سهم خواهد بود که لازم است در طول روز ِکاری خرید یا فروش شود. بنابراین، باید حداقل ۸۰ هزار سهم معامله شود تا تغییرات قیمت آن روز در سهم اعمال شود. البته این عدد اخیراً تغییر پیدا کرده است، طبق بیانیه زیر:

بر اساس اعلام سازمان بورس اوراق بهادار، از شروع تاریخ ۱۲ اسفند ۹۸، حجم مبنای کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، بر اساس فرمول قبلی «ماده واحده مصوب ۲۸ بهمن ۱۳۹۳ هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار» ۴ در ۱۰ هزار سهام شرکت است، به شرطی که حداقل ارزش مبنا برای تمامی شرکت‌ها برابر با ۵ میلیارد تومان و حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌های با سرمایه ۲ هزار میلیارد تومان و بالاتر، ۱۲ میلیارد تومان و برای شرکت‌های با سرمایه کمتر از ۲۰ میلیارد تومان، ۱۰ میلیارد تومان تعیین شود.

همچنین، تعداد حجم مبنای هر سهم بر اساس قیمت پایانی سهم در آخرین روزِ معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می‌شود.

مطمئناً این‌ عدد در سال‌های آتی نیز ممکن‌ است دست‌خوش تغییرات خاصی شود که مطمئناً این مطلب سریعاً به‌ روز خواهد شد و شما را با روش جدید حجم مبنا آشنا می کنیم.

دلیل تغییرات این اعداد واضح است، در واقع حداکثر مبلغ حجم معاملات حجم مبنا یک میلیارد تومان است؛ به این ‌معنی که اگر ارزش ۰٫۰۰۰۸ تعداد سهم یک شرکت از یک میلیارد تومان بیشتر شود، عدد مورد نظر را کاهش می‌دهند، یعنی یک میلیارد تومان را با تعداد سهم شرکت مورد نظر متعادل کرده و آن را مبنای محاسبه قرار می‌دهند. حداقل ارزش معامله نیز باید ۵۰ میلیون تومان باشد. این حجم مبنای یک سهم چیست؟ به آن دلیل است که شرکت‌هایی که سهم آن‌ها قیمت نسبتاً بیشتری دارد، اگر بخواهند حجم مبنا را ۰٫۰۰۰۸ در نظر بگیرند، ممکن است ارزش معاملاتی‌شان خیلی‌ خیلی زیاد شود. به همین دلیل است که سقفی به عنوان حداکثر در نظر گرفته می‌شود.

سخن آخر

در نظر داشته باشید قانون حجم مبنا اساسِ تعیین کننده ارزش یک سهام است، بازار بورس ایران مقداری با بازار فارکس تفاوت دارد اما اگر بتوانید با ویژگی های بازار ایران سازگار شده و با انعطاف کامل رفتار کنید، برد با شماست.

در صورتی که اطلاعات مفیدی یا نظری در این زمینه دارید، می‌توانید آن‌ را از بخش نظرات به اشتراک ‌گذاشته و اگر هم سوالی مد نظر دارید، از همان بخش با ما در میان بگذارید.

بررسی تاثیر حذف حجم مبنا بر معاملات بورسی

یک کارشناس بازار سرمایه با اشاره به حذف حجم مبنا در بازارهای اول و دوم فرابورس اظهار کرد: حذف حجم مبنا بازار را واقعی می کند.

حسین کاظم زاده در گفت و گو با ایسنا، درمورد تصمیم اخیر فرابورس درباره حذف حجم مبنا در برخی نمادهای بازار اول و دوم گفت: هر تصمیمی که منجر به رفع محدودیت‌های بازار سرمایه شود اقدام خوبی برای توسعه بازار است. چنین تصمیم‌هایی واقعی شدن قیمت‌ها را در بازار سرمایه به دنبال دارد. با حذف حجم مبنا اصلاح قیمت و یا رشد قیمت سریع‌تر می‌شود و اثر خبرها در روند معاملات فرسایشی خواهد بود.

وی با تاکید بر اینکه فرابورس در تصمیمی اقدام به حذف حجم مبنا در برخی نمادها کرده است، گفت: به این ترتیب که مقرر شده درصورتی که سهم، در سه ماه گذشته دارای میانگین حجم معاملات بیش از دو برابر حجم مبنا باشد و یا مجموع حداقل تعهد معاملات روزانه بازارگردان‌های فعال در آن نماد، دو برابر حجم مبنا باشد، حجم مبنا حذف خواهد شد. همچنین نمادهایی که دارای صف خرید یا صف فروش در ۲۰ روز کاری متوالی در بازار پایه فرابورس باشند نیز با حذف حجم مبنا مواجه می شوند.

این کارشناس بازار سرمایه چنین تصمیم هایی را پیش زمینه و مقدمه حذف محدودیت‌های مهم در بازار سرمایه دانست و افزود: البته معمولا حذف محدودیت‌ها و تغییر شرایط در بازارها، طی کوتاه مدت ممکن است آثار منفی داشته باشد اما اگر مسئولان از تصمیم‌های خود عقب نشینی نکنند می‌تواند به روان شدن معاملات و افزایش نقدشوندگی بازار کمک کند.

بر اساس این گزارش، شرکت فرابورس ایران اخیرا در اطلاعیه‌ای اعلام کرده است که در بازارهای اول و دوم فرابورس ایران حجم مبنا در یکی از شرایط پیش رو حذف خواهد شد. نخست آنکه سهم، طی سه ماه گذشته دارای میانگین حجم معاملات بیش از دو برابر حجم مبنا باشد. دوم آنکه مجموع حداقل تعهد معاملات روزانه بازارگردان‌های فعال در آن نماد، دو برابر حجم مبنا باشد.

پس از بررسی‌های صورت گرفته توسط معاونت نظارت بر بازار فرابورس، حجم مبنا برای ۲۰ نماد معاملاتی از سه شنبه ۱۲ بهمن اعمال نخواهد شد.