ارزش معاملات بورس انرژی در سال ۱۴۰۰ برابر با ۱۴۸ هزار میلیارد تومان بوده است
مدیرعامل بورس انرژی ایران روز چهارشنبه، ۴ خردادماه ۱۴۰۱ با شرکت در جلسه انجمن مالی ایران ضمن پاسخگویی به سؤالات شرکت‌کنندگان در خصوص اهداف و اقدامات بورس انرژی ایران، به تشریح ابزارهای حال حاضر و در دست انتشار این شرکت پرداخت.
به گزارش پایگاه خبری بازار سرمایه (سنا) و به نقل از مدیریت ارتباطات بورس انرژی ایران، صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه، گواهی سپرده حامل‌های انرژی و گواهی صرفه‌جویی انرژی از جمله ابزاری بودند که در این جلسه معرفی شدند.
علی نقوی با برشمردن فرصت‌های قانونی، اقتصادی و جغرافیایی پیش روی بورس انرژی ایران بیان کرد که در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری به‌صورت دقیق، در خصوص افزایش سهم بخش خصوصی در تجارت نفت، گاز و سایر حامل‌های انرژی؛ همچنین کاهش زمینه‌های فساد از محل شفاف‌سازی اقتصادی تأکید شده است. به گفته نقوی، این تأکیدها نشان‌دهنده ظرفیت‌هایی است که بورس انرژی ایران می‌تواند فعالیت‌های بسیار مهمی را در راستای آنها انجام دهد.
مدیرعامل بورس انرژی ایران افزود: «در کنار سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، طبق قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید، کالاهایی که در بورس‌های کالایی معامله می‌شوند معاف از آیین‌نامه‌های مناقصه و مزایده در نظام دولتی هستند و همچنین از معافیت‌های مالیاتی برخوردارند.» وی ادامه داد: در ماده ۱۳ قانون خروج غیرتورمی از رکود، بر سازوکار بورس تأکید شده است. همچنین در ماده ۴ برنامه‌های مختلف توسعه و نیز قانون رفع موانع تولید، بر استفاده از ظرفیت بورس انرژی ایران برای قیمت‌گذاری و انجام معاملات تأکید شده است.
نقوی در خصوص فرصت‌های اقتصادی و جغرافیایی پیش روی بورس انرژی ایران نیز بیان کرد که ایران منابع عظیم هیدروکربوری را در خود جای داده و جزو بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت خام، گاز طبیعی و حامل‌های انرژی در دنیا است. همچنین زیرساخت‌های تولید و انتقال مناسبی برای حامل‌های انرژی دارد و در حوزه برق و شبکه انتقال آن نیز از جایگاه ویژه‌ای در بین کشورهای منطقه برخوردار است. مدیرعامل بورس انرژی ایران با اشاره به جایگاه جغرافیایی ایران که از جنوب به خلیج فارس و از شمال به دریای خزر متصل است، اظهار کرد: ایران یکی از شاهراههای ترانزیت حامل‌های انرژی در جهان است و بورس انرژی می‌تواند از این فرصت استفاده کند.
وجود تقاضای مناسب حامل‌های انرژی در کشورهای همجوار یکی دیگر از فرصت‌هایی بود که نقوی برشمرد.
صندوق‌های پروژه هیبریدی
مدیرعامل بورس انرژی ایران در ادامه، مهم‌ترین ابزارهای مالی کنونی و در دست انتشار این شرکت را برشمرد. وی بیان کرد: در حال حاضر علاوه بر معاملات «اسپات»، چند ابزار مالی مثل «سلف موازی استاندارد»، «قراردادهای آتی» و «واحدهای صندوق پروژه» نیز مورد معامله قرار می‌گیرند.
به گفته نقوی، یکی از مهم‌ترین ابزارهای بورس انرژی ایران که برای تأمین مالی پروژه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، واحدهای صندوق پروژه هستند. صندوق پروژه یک نهاد مالی است که با اخذ مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار تأسیس می‌شود و به ساخت و تکمیل یک پروژه اعلام‌شده در اساسنامه اختصاص پیدا می‌کند. ازآنجاکه پروژه‌های زیادی در صنایع نفت، گاز و نیروگاهی کشور تعریف شده است، می‌توان با استفاده از ظرفیت صندوق پروژه آنها را تأمین مالی کرد. صندوق پروژه چند ویژگی مهم دارد که از جمله آنها باید به کنترل ریسک پروژه، جلوگیری از تسری پروژه به مالکان آن، داشتن یک شخصیت حقوقی مستقل، افزایش نقدشوندگی و امکان تدوین استراتژی خروج برای سرمایه‌گذاران در دوره‌های مختلف، امکان تأمین مالی بدون درنظرگرفتن محدودیت‌های ترازنامه‌ای صاحبان پروژه و نیز بهره‌مندی از مزایای مالیاتی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مثل معافیت مالیاتی بابت انتقال دارایی به صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه اشاره کرد. همچنین با توجه به آنکه این صندوق‌ها می‌توانند Open end باشند، تغییرات سرمایه آنها نباید نزد مرجع ثبت شرکت‌ها ثبت شود و به همین دلیل مدت پذیره‌نویسی در آنها بسیار کاهش پیدا می‌کند.
وی افزود: به‌تازگی در بورس انرژی ایران مفهومی به نام صندوق پروژه هیبریدی در حال بررسی است. بر اساس این نوع صندوق‌ها، بخشی از منافع حاصل از پروژه به سرمایه‌گذاران واگذار می‌شود. بسیاری از پروژه‌های حوزه نفت، گاز و سایر حامل‌های انرژی منجر به تولید یک دارایی پایه می‌شوند که در بورس انرژی قابل معامله است و ناشر صندوق می‌تواند خود دارایی یا بخشی از عواید حاصل از آن را با سرمایه‌گذاران صندوق به شراکت بگذارد و بدین ترتیب جذابیت‌های صندوق را افزایش دهد.
گواهی‌های سپرده حامل‌های انرژی
به گفته نقوی، معرفی ابزارهای مالی جدیدی از قبیل «قراردادهای اختیارمعامله»، «گواهی صرفه‌جویی»، «گواهی سپرده کالایی» و «واحدهای صندوق‌های کالایی» در برنامه‌های بورس انرژی ایران قرار دارد.
مدیرعامل بورس انرژی ایران در بخشی از سخنان خود به معرفی «گواهی سپرده حامل‌های انرژی» پرداخت. وی در این رابطه اظهار کرد: در ادبیات مالی از گواهی سپرده کالایی نام برده شده که مؤید مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی از کالا است؛ بنابراین شرایطی فراهم شده است که افراد با سرمایه اندک بتوانند معاملاتی را بر روی دارایی‌های فیزیکی انجام دهند. پس در بورس انرژی این امکان می‌تواند فراهم شود که افراد حقیقی بتوانند به معاملات میعانات گازی، سایر حامل‌های انرژی و حتی نفت خام وارد شوند.
نقوی در ادامه توضیح داد: مراحل بدین شرح است که ما انبارهای حامل‌های انرژی استانداردی را مورد پذیرش قرار می‌دهیم و قبض انبار برای کالای آنها در چارچوب گواهی سپرده حامل‌های انرژی صادر می‌شود و در اختیار مردم قرار می‌گیرد. با توجه به ظرفیتی که ما در حوزه صادرات داریم، این ابزار می‌تواند برای پوشش ریسک تورم هم مورد استفاده سرمایه‌گذاران قرار بگیرد.
وی گفت: گواهی سپرده حامل‌های انرژی یکی از ابزارهای در دستور کار بورس انرژی ایران است و امیدواریم امسال به مرحله معامله برسد. لازم به ذکر است که یک سری از معافیت‌های مالیاتی مربوط به ارزش افزوده آن هم در بودجه سال ۱۴۰۱ توسط قانون‌گذار ایجاد شده است.
مدیرعامل بورس انرژی ایران در خصوص گواهی سپرده حامل‌های انرژی افزود: «از این گواهی برای دریافت تسهیلات پشتوانه و تضمین تسهیلات نیز می‌توان استفاده کرد» به گفته نقوی، به‌محض راه‌اندازی گواهی سپرده حامل‌های انرژی، صندوق‌های کالایی می‌توانند تشکیل شوند که با کاهش ریسک سرمایه‌گذاری ظرفیت خوبی را برای سرمایه‌گذاران خرد ایجاد خواهند کرد. همچنین این گواهی‌ها می‌توانند در آینده باعث رونق بیشتر بازارهای آتی شوند.
گواهی صرفه‌جویی انرژی
به گفته نقوی یکی دیگر از ابزارهای مهم در دست بررسی بورس انرژی ایران گواهی صرفه‌جویی انرژی است. وی دراین‌باره بیان کرد: ایران علیرغم تمام منابع غنی که در حوزه انرژی در اختیار دارد، یکی از بدترین رتبه‌ها در مصرف بهینه انرژی در دنیا را دارد. داده‌های منتشر‌شده در آژانس بین‌المللی انرژی تأیید می‌کند که در ایران بالغ بر ۹۱ میلیارد دلار یارانه انرژی سالانه پرداخت می‌شود. سیاست‌هایی که تاکنون برای کنترل مصرف انرژی در ایران دنبال شده است، روی بالا بردن تعرفه حامل‌های انرژی و جریمه مصرف‌کنندگان تمرکز داشته است، اما تمرکز ابزار مالی جدید بورس انرژی ایران، یعنی همان گواهی صرفه‌جویی انرژی روی تشویق به مصرف کمتر و خوش‌مصرفی مردم به‌جای جریمه پرمصرفان است. این ابزار خوش‌مصرفان را در منافع حاصل از مصرف کمشان شریک می‌کند. به‌عنوان‌مثال، گواهی صرفه‌جویی انرژی می‌تواند یک تولیدکننده فولاد را به سرمایه‌گذاری برای بهینه‌سازی تجهیزاتش در راستای مصرف کمتر ترغیب کند تا از منافع اقتصادی حاصل از صرفه‌جویی خود بهره‌مند شود.
انرژی‌های پاک
مدیرعامل بورس انرژی ایران با ذکر اینکه بحث انرژی پاک یا همان حفظ انرژی یکی از موضوعات داغ بورس‌های انرژی در دنیا است، اعلام کرد که بورس انرژی ایران نیز ورود به این موضوع را در برنامه خود قرار داده است.
در پایان این جلسه نقوی در پاسخ به پرسش یکی از حاضران درباره امکان معامله برق نیروگاه‌های خورشیدی در بورس انرژی ایران گفت: یکی از برنامه‌هایی که با وزارت نیرو در دست اقدام است، انجام معاملات برق تولیدی نیروگاه‌های خورشیدی است. امیدواریم امسال تابلوی آن راه‌اندازی شود و برق نیروگاه‌های خورشیدی در بورس مورد معامله قرار بگیرد.
وی در پاسخ به پرسش یکی دیگر از حاضران درباره سطح آشنایی مردم با ابزارهای مالی بورس انرژی ایران اظهار کرد: امیدواریم با راه‌اندازی ابزارهای جدید مالی سطح آشنایی با بورس انرژی در جامعه افزایش بیابد؛ زیرا اشخاص حقیقی و مردم می‌توانند از این ابزارها استفاده کنند و هرکسی که کد سجامی داشته باشد توانایی معامله در معاملات آتی، معاملات اختیار ابزارهای مشتقه و خرید اوراق سلف بورس انرژی را خواهد داشت. برنامه‌هایی برای آشنا کردن مردم با ابزارهای بورس انرژی در دست داریم.
پرسش دیگر مطرح‌شده در این جلسه درباره حجم و ارزش معاملات در سال گذشته بود که نقوی پاسخ داد: در سال ۱۴۰۰ در رینگ بین‌الملل بالغ بر ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تن انواع فراورده‌ها به ارزش حدود ۲۵ هزار میلیارد تومان در بازار هیدروکربوری بورس انرژی مورد معامله قرار گرفت. در رینگ بین‌الملل حدود ۵ میلیون و ۳۰۰ هزار تن فراورده به ارزش ۸۰ هزار میلیارد تومان معامله شد، این یعنی در مجموع ۱۰۵ هزار میلیارد تومان ارزش کل معاملات هیدروکربوری بورس انرژی در سال ۱۴۰۰ بوده است.
وی افزود: در تابلوی بازار برق بالغ بر ۱۱ میلیارد کیلووات‌ساعت برق به ارزش حدود ۶۷۳ میلیارد تومان معامله شد. در تابلو سلف موازی استاندارد بیش از ۴۱ هزار میلیارد تومان معامله داشتیم که هم معاملات تأمین مالی و هم معاملات ثانویه این اوراق بود. در بازار آتی که در روزهای آخر سال ۱۴۰۰ راه‌اندازی شد، حدود ۸۶۰ میلیون تومان معامله صورت گرفت. در اوراق گواهی ظرفیت هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان و در بازار صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه نیز ۸ هزار میلیارد تومان معامله شد. به گفته نقوی، در مجموع در بورس انرژی ایران حدود ۱۴۸ هزار میلیارد تومان معامله در سال ۱۴۰۰ انجام شد که نسبت به سال ۱۳۹۹ به لحاظ ارزشی ۱۳ درصد رشد داشت. لازم به ذکر است که به لحاظ حجمی در رینگ بین‌الملل کاهش داشته‌ایم، زیرا در سال ۱۳۹۹، حدود ۸ میلیون تن بنزین برای مقاصد صادراتی معامله شد اما در سال ۱۴۰۰ به دلیل افزایش مصرف بنزین داخلی، این صادرات تقریباً صورت نگرفت. در تابلو برق ۲۱ درصد، در تابلو قراردادهای سلف ۴۸ درصد و در رینگ داخلی نیز ۶ درصد رشد حجمی داشته‌ایم.
بورس انرژی چیست؟
بورس انرژی با هدف ایجاد بازار شفاف و کارآمد با نقد شوندگی و رقابت پذیری بالا و همچنین کشف قیمت منصفانه و انحصار زدایی در بازار معاملات بخش انرژی تشکیل شده است.
به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی"نفت ما "، بورس انرژی در اسفند سال ۹۱ با هدف ایجاد بازاری شفاف و کارآمد با نقد شوندگی و رقابت پذیری بالا و همچنین کشف قیمت منصفانه و انحصار زدایی در بازار معاملات بخش انرژی تشکیل شده است.
بورس انرژی یک بورس کالایی محسوب می‌شود که انجام معاملات حامل‌های انرژی شامل نفت، گاز و برق در آن امکان پذیر است.
بورس انرژی به عنوان چهارمین بورس کشور برای عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ، حق آلودگی و سایر حامل‌های انرژی تشکیل شده است.
لازم به ذکر است که بورس انرژی دارای دو بازار فعال فیزیکی و مشتقه است و تفاوت مهم این دو بازار این است که در بازار فیزیکی کالاها مورد معامله قرار می‌گیرند، ولی در بازار مشتقه اوراق مبتنی بر کالا داد و ستد می‌شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد اشخاص حقوقی ایرانی که پروانه بهره برداری مرتبط دارند مجاز به خرید از بازار فیزیکی داخلی (به جز برق) هستند و لازم است این افراد کد معاملاتی در حوزه بورس انرژی دریافت کنند.
معافیت مالیاتی:
بر اساس ماده ۶ قانون توسعه ابزارهای نوین مالی، ۱۰ درصد از مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس‌های کالایی پذیرفته شده و به فروش میرسد از بخشودگی مالیاتی برخوردارند.
معافیت از تشریفات مزایده و مناقصه: بر اساس ماده ۱۷ قانون توسعه ابزارهای مالیاتی جدید و بندهای قوانین بودجه سنواتی خرید و فروش کالاهای پذیرفته شده در بورس‌های کالایی که با رعایت مقررات حاکم بر این بورس‌ها مورد داد ستد قرار می‌گیرند توسط وزارتخانهها و دستگاههای دولتی و عمومی و اجرایی نیاز به برگزاری مناقصه یا مزایده و تشریفات مربوط به آنها ندارد.
مزایای پذیرش و معامله در بورس انرژی ایران
امکان بازاریابی و عرضه محصولات در رینگ داخلی و بین‌الملل از طریق شبکه کارگزاران عضو و سامانههای معاملاتی بورس انرژی
امکان تأمین کالاهای مورد نیاز از طریق ساز و کار شفاف و منصفانه بورس انرژی
امکان تأمین مالی و پوشش ریسک عرضه‌کنندگان از طریق ابزارهای مالی موجود در بورس انرژی
امکان پوشش ریسک و تأمین کالاهای مورد نیاز مصرف‌کنندگان برای دوره‌های زمانی مختلف
کاهش هزینههای معاملاتی برای مشتریان در مقایسه با معامله در خارج از بورس (شامل هزینههای عقد قرارداد، بازاریابی و . )
کاهش ریسکهای معاملاتی از جمله ریسک عدم ایفای تعهدات طرفین و .
وجود قراردادهای استاندارد و مشخص همچنین تضمین استاندارد بودن و کیفیت کالاهای مورد معامله در بورس
برخورداری از چارچوب مقرراتی جامع در حوزه پذیرش، معاملات، ثبت و سپردهگذاری و تسویه پایاپای کالاها و اوراق بهادار مبتنی بر کالا
منابع بورس انرژی ایران
سامانه معاملاتی تمام الکترونیکی ویژه معاملات بازار فیزیکی و مشتقه
سامانه تمام الکترونیکی ثبت و سپرده گذاری و تسویه و پایاپای معاملات
بیش از ۴۰ شرکت کارگزاری دارای مجوز فعالیت در بورس انرژی که اغلب آنها دارای رتبه الف و ب میباشند.
پذیرش بیش از ۱۰۰ کالا-عرضهکننده و قرارداد شامل کالاهای بیش از ۲۰ پالایشگاه نفت و گاز، بیش از ۲۰ نیروگاه تولید برق، بیش از ۱۰ مجتمع پتروشیمی و چندین شرکت کک سازی و پالایش قطران
آیا مشتریان حقیقی هم می توانند از بورس انرژی خرید کنند؟
مشتریان حقیقی در بازار فیزیکی امکان خرید ندارند و فقط در بازار مشتقه می توانند نسبت به خرید اوراق سلف موازی استاندارد اقدام کنند.
آیا خرید از کالاهای بورس انرژی سهمیه ای است؟
در حال حاضر در بازار فیزیکی فقط محصول متانول برای خرید دارای سهمیه است.
تسویه در بازار فیزیکی بورس انرژی به چه ترتیبی است؟
در معاملات بورس انرژی ۱۰ یا ۲۰ درصد قیمت معامله به صورت پیش پرداخت از مشتری دریافت می شود. مابقی آن برای کالاهای داخلی ۳ روز کاری و برای کالاهای بازار بین الملل ۵ روز کاری دریافت می شود.
آیا عرضه ها در بازار فیزیکی بورس انرژی ترتیب خاصی دارد؟
خیر، در بورس انرژی هیچ نظم یا ترتیبی برای عرضه ها وجود ندارد.در واقع شرکت بورس انرژی ایران، کار پذیرش و نظارت بر معاملات انرژی و اوراق بهادار مربوطه را انجام داده و تلاش می کند تا شفافیت اطلاعات و دسترسی عادلانه سهامداران حقیقی و حقوقی به معاملات به صورت منصفانه و آنلاین، در دسترس باشد.
معافیت مالیاتی و معاملات مستقیم مزیت حضور شرکت‌ها در بورس انرژی
سید علی حسینی از نخستین معامله موفق برق مصرفی صنایع کشور در آخرین روز معاملاتی بورس انرژی ایران خبر داد و گفت: امروز ۵۰ هزار کیلو وات برق تولیدی نیروگاه سیکل ترکیبی ارومیه متعلق به شرکت تدبیر سازان سرآمد روانه میز فروش بازار مصرف‌کنندگان بزرگ برق بورس انرژی ایران شد که با موفقیت ۴۹ هزار کیلو وات برق تولیدی این نیروگاه به قیمت ۴۶ تومان به ازای هر کیلو وات در هر ساعت از دوره مصرف از زمان تحویل آن معامله شد. سخنگوی بورس انرژی ایران با بیان اینکه این نخستین معامله موفق برق، پس از گذشت حدود بیش از یک سال از توقف معاملات بازار مصرف‌کنندگان بزرگ برق است، افزود: این معاملات، پس از ابلاغ مصوبه جدید تعیین مقررات نرخ و ضوابط ترانزیت انرژی الکتریکی در شبکه برق کشور از سوی وزیر نیرو و در راستای اجرای بند (ت) ماده ۴۸ قانون برنامه ششم توسعه به شرکت‌های توانیر و مدیریت شبکه برق ایران صورت می‌گیرد.
به گفته وی امروز حجمی برابر با ۵۰ مگاوات یا به عبارتی ۵۰ هزار کیلو وات برق نیروگاه سیکل ترکیبی ارومیه متعلق به شرکت تدبیر سازان سرآمد به قیمت ۴۶۰ ریال برای هر کیلووات در هر ساعت از دوره مصرف طی دوره تحویل، در بازار مصرف‌کنندگان بزرگ برق عرضه شد که درنهایت ۴۹ مگاوات یا به عبارتی ۴۹ هزار کیلو وات برق این نیروگاه با موفقیت معامله شد. حسینی با بیان اینکه دوره تحویل ماهانه این انرژی، اول شهریورماه امسال اعلام‌شده و طی ۲۴ ساعت در یک ماه به مصرف خواهد رسید، عنوان کرد: در شرایط پرداخت این عرضه، امکان تسویه به‌صورت خارج از پایاپای یا به عبارتی تسویه نقدی وجود داشته و واریز ۷ درصد پیش‌پرداخت قبل از شروع عرضه الزامی است.
این مقام مسئول با بیان اینکه برق تولیدی نیروگاه سیکل ترکیبی ارومیه متعلق به شرکت تدبیر سازان سرآمد به‌عنوان نخستین عرضه در بازار مصرف‌کنندگان بزرگ برق است، افزود: از هفته آینده به‌تدریج سایر نیروگاه‌ها نیز برق تولیدی خود را در این بازار روانه میز فروش بازار مصرف‌کنندگان بزرگ برق در بورس انرژی خواهند کرد. سخنگوی بورس انرژی یادآور شد: صنایع مختلف تولیدی و صنعتی کشور ازجمله فولادسازان، سیمان، کاشی و سرامیک و سایر صنایع کوچک و بزرگ به‌عنوان مصرف‌کننده برق بالای ۵ مگاوات، به دلیل مزیت‌های رقابتی و کشف قیمت منصفانه در بورس انرژی ایران همواره به این بازار اقبال نشان داده‌اند. به گفته وی، نقدی بودن تسویه معاملات و برخورداری از معافیت مالیاتی ۱۰ درصدی در بورس انرژی نیز برای نیروگاه‌هایی که با مشکل مطالبات سنگین از دولت مواجه هستند می‌تواند جذابیت‌های بسیاری را در برداشته باشد. حسینی تصریح کرد: با توجه به بند ب ماده ۴۴ قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه، وزارت نیرو موظف است به‌منظور افزایش بازدهی و ضریب بهره‌وری نیروگاه‌ها، قیمت خرید برق را با توجه به سازوکار بازار در بورس انرژی تعیین کند.
وی همچنین به مزایای حضور در بورس انرژی برای مصرف‌کنندگان و همچنین تولیدکنندگان برق در کشور اشاره کرد و افزود: برخورداری از معافیت مالیاتی عرضه‌کنندگان برق، ترک تشریفات برگزاری مناقصه و مزایده خرید کالای برق توسط مصرف‌کنندگان برق، انعطاف‌پذیری در شرایط قرارداد و مقدار برق تحویلی، افزایش شفافیت در مورد شرایط و قیمت‌های کشف‌شده، امکان انعقاد قراردادهای با دوره تحویل کوتاه‌مدت‌تر نسبت به قراردادهای دوجانبه خارج از بورس، وجود شبکه بازاریابی متشکل و حرفه‌ای شرکت‌های کارگزاری و حضور ۷۰ شرکت کارگزاری در حوزه معاملات ازجمله مزایای حضور همه فعالان صنعت برق در بازار متشکل و شفاف بورس انرژی ایران است.
بازار بورس انرژی ایران چیست؟
در مقاله پیش رو، قصد داریم بورس انرژی را معرفی کنیم. بازار بورس و اوراق بهادار تهران را می توان طبق یک نظام ساده به چهار دسته تقسیم کرد:
1- بازار بورس
2- بازار فرابورس
3- بازار بورس کالا
4- بازار بورس انرژی
بازار بورس انرژی
شرکت بورس مزایای بورس انرژی ایران انرژی (سهامی عام) بر اساس قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذرماه 1384 مجلس شورای اسلامی تأسیس و در تاریخ 17/04/1391 در اداره کل ثبت شرکت ها و مؤسسات غیرتجاری به ثبت رسید. فعالیت های این حوزه عموماً مربوط به معاملات نقدی، سلف موازی استاندارد، آتی و اختیار معامله است. تولیدکنندگان و توزیع کنندگان منابع انرژی و مصرف کنندگان آن، افراد حاضر در این بازار را تشکیل می دهند.
هدف از پیدایش بورس انرژی چه بود؟
کشور ما به عنوان دارنده منابع غنی نفت و گاز و ذخایر هیدروکربوری جهان، نیازمند تشکیل بازاری متشکل و نظام مند در این حوزه است. ازآنجایی که نفت و گاز به عنوان کالاهای استراتژیک شناخته می شوند، توجه به بازار آن و مصرف کنندگان داخلی، اهمیت ویژه ای دارد. یکی از راهکارهای افزایش شفافیت قیمتی محصولات بخش انرژی، عرضه آن ها در بازاری قانونمند نظیر بورس است. این بازار در اواخر بهمن 1386، شکل گرفت. پس ازآن با توجه به اهمیت زیرساخت های صنعت برق، در خرداد 87، بورس برق به عنوان یکی از زیرشاخه های بورس انرژی افتتاح شد. رفته رفته سایر محصولات از جنس انرژی به این بازار اضافه شده و بورس انرژی تکمیل تر شد. بدین ترتیب، بورس انرژی به عنوان چهارمین بورس کشور جهت عرضه محصولات نفتی و مشتقات آن، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ، حق آلودگی و سایر حامل های انرژی شکل گرفت. این بازار به هدف ایجاد بازاری شفاف، رقابت پذیر و جلوگیری از انحصار حامل های انرژی شکل گرفته است. همچنین این بازار اهداف زیر را دنبال می کند:
- ارتقا و بهبود فعالیت های تولیدکنندگان و مصرف کنندگان بورس انرژی
- استفاده از روش های کاربردی جهت حفظ سلامت بازار و قیمت گذاری شفاف
- طراحی ابزارها و محصولات جدید در این حوزه با توجه به نیاز ذینفعان
- تعامل و همکاری بهتر نهادهای مالی فعال در حوزه بورس انرژی
مزایای پذیرش و معامله در بورس انرژی ایران
بر اساس ماده 6 قانون توسعه ابزارهای نوین مالی، 10 درصد از مالیات بر در آمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس های کالایی پذیرفته شده و به فروش می رسد از مالیات معاف هستند.
- معافیت از تشریفات مناقصه و مزایده
بر اساس ماده 17 قانون توسعه ابزار های مالیاتی جدید و بندهای قوانین بودجه سنواتی، کالاهایی که در بورس های کالایی پذیرفته شدند، توسط وزارتخانه ها و دستگاه های دولتی و عمومی و اجرایی نیاز به برگزاری مناقصه یا مزایده و تشریفات مربوط به آن ها ندارد.
محصولات پذیرفته شده در این نوع بورس، از طریق کارگزاران و سامانه های معاملاتی امکان بازاریابی و معرفی دارند.
کالاهای پذیرفته شده در این بازار، از طریق ابزارهای مالی موجود تأمین مالی شده و ریسک آن ها پوشش داده می شود.
هزینه های عقد قرارداد، بازاریابی در بورس انرژی به مراتب پایین تر از معامله در خارج از بورس است.
ازآنجایی که معاملات در چارچوب مقررات و تحت نظارت سازمان است، ریسک معاملاتی به ویژه در مواردی نظری عدم ایفای تعهدات کاهش می یابد.
این بازار از چارچوب مقرراتی جامع در حوزه پذیرش، معاملات، ثبت و سپرده گذاری و تسویه پایاپای کالاها و اوراق بهادار مبتنی بر کالا برخوردار است.
نحوه و فرآیند انجام معاملات
مشتریان بورس انرژی که شامل خریداران و فروشندگان هستند، موظف اند برای حضور فعالیت در این بازار، کد دریافت کنند.
فرآیند دریافت کد بورس انرژی
متقاضیان با مراجعه به شرکت مدیریت شبکه برق ایران، فرم تکمیل شده و ممهور «معرفی نامه جهت درخواست کد خاص برای معاملات برق در بورس انرژی» را از آن شرکت دریافت می نمایند. سپس با تکمیل فرم های احراز هویت مشتری، درخواست کد معاملاتی و بیانیه ریسک که در دفاتر کارگزاری ها و وب سایت بورس انرژی موجود است، می توانند کد بورس انرژی اخذ نمایند. مشتریان حقوقی نیز باید اطلاعات اساسنامه، روزنامه رسمی و سایر اطلاعات موردنیاز جهت دریافت کد را ارائه نمایند. پس از دریافت کد معاملاتی مشتریان می توانند اقدام به معامله نمایند. برای معاملات، مشتریان موظف اند قبل از شروع تالارهای بورس انرژی سفارش خرید خود را به کارگزار ارسال نمایند.
معرفی ابزارهای مالی جدیدِ بورس انرژی ایران
مدیرعامل بورس انرژی ایران، «قراردادهای اختیارمعامله»، «گواهی صرفه‌جویی»، «گواهی سپرده کالایی» و «واحدهای صندوق‌های کالایی» را از ابزارهای مالی جدید بورس انرژی ایران معرفی کرد.
به گزارش چابک آنلاین به نقل از بورس انرژی ایران؛ علی نقوی روز گذشته (چهارشنبه) در جلسه انجمن مالی ایران درخصوص اهداف و اقدامات بورس انرژی ایران، افزود: در سیاست‌های کلی اقتصادی مقاومتی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری بر افزایش سهم بخش خصوصی در تجارت نفت، گاز سایر حامل‌های انرژی و همچنین کاهش زمینه‌های فساد از محل شفاف‌سازی اقتصادی تاکید شده است.
مدیرعامل بورس انرژی ایران به ظرفیت‌های بورس انرژی اشاره کرد و گفت: طبق قانون، توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید کالاهایی که در بورس‌های کالایی معامله می‌شوند معاف از آیین‌نامه‌های مناقصه و مزایده در نظام دولتی هستند و همچنین از معافیت‌های مالیاتی برخوردارند.
وی با بیان اینکه در ماده ۱۳ قانون خروج غیرتورمی از رکود بر مکانیزم بورس تاکید شده است، اظهار داشت: همچنین در ماده ۴ برنامه‌های مختلف توسعه و نیز قانون رفع موانع تولید بر استفاده از ظرفیت بورس انرژی ایران برای قیمت‌گذاری و انجام معاملات تاکید شده است.
نقوی در ادامه گفت: ایران دارای منابع عظیم هیدروکربوری و جزو بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت خام و گاز طبیعی و حامل‌های انرژی در دنیاست، همچنین زیرساخت‌های تولید و انتقال مناسبی برای حامل‌های انرژی دارد و در حوزه برق و شبکه انتقال آن نیز جایگاه ویژه‌ای را بین کشورهای منطقه دارد.
مدیرعامل بورس انرژی ایران اظهار داشت: ایران یکی از شاهراههای ترانزیت حامل‌های انرژی در جهان است و بورس انرژی می‌تواند از این فرصت استفاده کند، همچنان که وجود تقاضای مناسب حامل‌های انرژی در کشورهای همجوار یکی دیگر از فرصت‌های بورس انرژی است.
صندوق‌های پروژه هیبریدی
وی درباره مهم‌ترین ابزارهای مالی کنونی بورس انرژی و در دست انتشار این شرکت، گفت: در حال حاضر علاوه‌بر معاملات «اسپات»، چند ابزار مالی مثل «سلف موازی استاندارد»، «قراردادهای آتی» و «واحدهای صندوق پروژه» نیز مورد معامله قرار می‌گیرند.
نقوی در ادامه واحدهای صندوق پروژه را یکی از مهم‌ترین ابزارهای بورس انرژی ایران برای تأمین مالی پروژه‌ها برشمرد و گفت: صندوق پروژه یک نهاد مالی است که با اخذ مجوز از سازمان بورس تاسیس می‌شود و برای ساخت و تکمیل یک پروژه اعلام‌شده در اساسنامه اختصاص پیدا می‌کند. از آنجایی که پروژه‌های زیادی در صنایع نفت و گاز و نیروگاهی کشور تعریف شده است، می‌توان با استفاده از ظرفیت صندوق پروژه آنها را تأمین مالی کرد.
مدیرعامل بورس انرژی ایران افزود: صندوق پروژه چند ویژگی مهم دارد که از جمله باید به کنترل ریسک پروژه، جلوگیری از تسری پروژه به مالکان آن، داشتن یک شخصیت حقوقی مستقل، افزایش نقدشوندگی و امکان تدوین استراتژی خروج برای سرمایه‌گذاران در دوره‌های مختلف، امکان تامین مالی بدون درنظرگرفتن محدودیت‌های ترازنامه‌ای صاحبان پروژه و نیز بهره‌مندی از مزایای مالیاتی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مثل معافیت مالیاتی بابت انتقال دارایی به صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه اشاره کرد.
وی همچنین گفت: با توجه به آنکه این صندوق‌ها می‌توانند Open end باشند، تغییرات سرمایه آنها نباید نزد مرجع ثبت شرکت‌ها ثبت شود و به همین دلیل مدت پذیره‌نویسی در آنها بسیار کاهش پیدا می‌کند.
نقوی ادامه داد: به تازگی در بورس انرژی ایران مفهومی به نام صندوق پروژه هیبریدی در حال بررسی است. بر اساس این نوع صندوق‌ها، بخشی از منافع حاصل از پروژه به سرمایه‌گذاران واگذار می‌شود. بسیاری از پروژه‌های حوزه نفت و گاز و سایر حامل‌های انرژی منجر به تولید یک دارایی پایه می‌شوند که در بورس انرژی قابل معامله است و ناشر صندوق می‌تواند خود دارایی یا بخشی از عواید حاصل از آن را با سرمایه‌گذاران صندوق به شراکت بگذارد و بدین‌ترتیب جذابیت‌های صندوق را افزایش دهد.
گواهی‌های سپرده حامل‌های انرژی
مدیرعامل بورس انرژی ایران همچنین گفت: معرفی ابزارهای مالی جدیدی از قبیل «قراردادهای اختیارمعامله»، «گواهی صرفه‌جویی»، «گواهی سپرده کالایی» و «واحدهای صندوق‌های کالایی» در برنامه‌های بورس انرژی ایران قرار دارد.
وی درباره کارکرد «گواهی سپرده حامل‌های انرژی» اظهار کرد: در ادبیات مالی از گواهی سپرده کالایی نام برده شده که موید مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی از کالا است؛ بنابراین شرایطی فراهم شده است که افراد با سرمایه اندک بتوانند معاملاتی را بر روی دارایی‌های فیزیکی انجام دهند. پس در بورس انرژی این امکان می‌تواند فراهم شود که افراد حقیقی بتوانند به معاملات میعانات گازی، سایر حامل‌های انرژی و حتی نفت خام وارد شوند.
نقوی توضیح داد: ما انبارهای حامل‌های انرژی استانداردی را مورد پذیرش قرار می‌دهیم و قبض انبار برای کالای آنها در چارچوب گواهی سپرده حامل‌های انرژی صادر می‌شود و در اختیار مردم قرار می‌گیرد. با توجه به ظرفیتی که ما در حوزه صادرات داریم، این ابزار می‌تواند برای پوشش ریسک تورم هم مورد استفاده سرمایه‌گذاران قرار بگیرد.
مدیرعامل بورس انرژی ایران خاطر نشان کرد: گواهی سپرده حامل‌های انرژی یکی از ابزارهای در دستور کار بورس انرژی ایران است و امیدواریم امسال به مرحله معامله برسد. یک سری از معافیت‌های مالیاتی مربوط به ارزش افزوده آن هم در بودجه سال ۱۴۰۱ توسط قانون‌گذار ایجاد شده است.
وی در خصوص گواهی سپرده حامل‌های انرژی هم گفت: از این گواهی برای دریافت تسهیلات پشتوانه و تضمین تسهیلات نیز می‌توان استفاده کرد، به محض راه‌اندازی گواهی سپرده حامل‌های انرژی، صندوق‌های کالایی می‌توانند تشکیل شوند که با کاهش ریسک سرمایه‌گذاری ظرفیت خوبی را برای سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران خرد ایجاد خواهند کرد، همچنین این گواهی‌ها می‌توانند در آینده باعث رونق بیشتر بازارهای آتی شوند.
گواهی صرفه‌جویی انرژی
نقوی در ادامه یکی دیگر از ابزارهای مهم در دست بررسی بورس انرژی ایران را گواهی صرفه‌جویی انرژی معرفی کرد و گفت: ایران علیرغم تمام منابع غنی که در حوزه انرژی در اختیار دارد، یکی از بدترین رتبه‌ها در مصرف بهینه انرژی در دنیا را دارد. داده‌های منتشر شده در آژانس بین‌المللی انرژی تأیید می‌کند که در ایران بالغ بر ۹۱ میلیارد دلار یارانه انرژی سالانه پرداخت می‌شود.
مدیرعامل بورس انرژی ایران تصریح کرد: سیاست‌هایی که تاکنون برای کنترل مصرف انرژی در ایران دنبال شده روی بالا بردن تعریفه حامل‌های انرژی و مزایای بورس انرژی ایران جریمه مصرف‌کنندگان تمرکز داشته است، اما تمرکز ابزار مالی جدید بورس انرژی ایران، یعنی همان گواهی صرفه‌جویی انرژی روی تشویق به مصرف کمتر و خوش‌مصرفی مردم به‌جای جریمه پرمصرفان است. این ابزار خوش‌مصرفان را در منافع حاصل از مصرف کمشان شریک می‌کند. به‌عنوان مثال، گواهی صرفه‌جویی انرژی می‌تواند یک تولیدکننده فولاد را به سرمایه‌گذاری برای بهینه‌سازی تجهیزاتش در راستای مصرف کمتر ترغیب کند تا از منافع اقتصادی حاصل از صرفه‌جویی خود بهره‌مند شود.
انرژی‌های پاک
مدیرعامل بورس انرژی ایران با بیان اینکه انرژی پاک یا همان حفظ انرژی یکی از موضوعات داغ بورس‌های انرژی دنیاست، گفت: بورس انرژی ایران نیز ورود به این موضوع را در برنامه خود قرار داده است.
نقوی درباره امکان معامله برق نیروگاه‌های خورشیدی در بورس انرژی ایران اظهار داشت: یکی از برنامه‌هایی که با وزارت نیرو در دست اقدام است، انجام معاملات برق تولیدی نیروگاه‌های خورشیدی است. امیدواریم امسال تابلوی آن راه‌اندازی شود و برق نیروگاه‌های خورشیدی در بورس مورد معامله قرار بگیرد.
وی همچنین درباره سطح آشنایی مردم با ابزارهای مالی بورس انرژی ایران ابراز امیدواری کرد با راه‌اندازی ابزارهای جدید مالی سطح آشنایی با بورس انرژی در جامعه افزایش بیابد. زیرا اشخاص حقیقی و مردم می‌توانند از این ابزارها استفاده کنند و هر کسی که مزایای بورس انرژی ایران کد سجامی داشته باشد توانایی معامله در معاملات آتی، معاملات اختیار ابزارهای مشتقه و خرید اوراق سلف بورس انرژی را خواهد داشت. برنامه‌هایی برای آشنا کردن مردم با ابزارهای بورس انرژی در دست داریم.
مدیرعامل بورس انرژی ایران در ادامه درباره حجم و ارزش معاملات در سال گذشته گفت: در سال ۱۴۰۰ در رینگ بین‌الملل بالغ بر ۲ میلیون ۳۰۰ هزار تن انواع فراورده‌ها به ارزش حدود ۲۵ هزار میلیارد تومان در بازار هیدروکربوری بورس انرژی مورد معامله قرار گرفت. در رینگ بین‌الملل حدود ۵ میلیون و ۳۰۰ هزار تن فراورده به ارزش ۸۰ هزار میلیارد تومان معامله صورت گرفت. این یعنی در مجموع ۱۰۵ هزار میلیارد تومان ارزش کل معاملات هیدروکربوری بورس انرژی در سال ۱۴۰۰ بوده است.
وی افزود: در تابلوی بازار برق بالغ بر ۱۱ میلیارد کیلووات‌ساعت برق به ارزش حدود ۶۷۳ میلیارد تومان معامله شد. در تابلو سلف موازی استاندارد بیش از ۴۱ هزار میلیارد تومان معامله داشتیم که هم معاملات تامین مالی و هم معاملات ثانویه این اوراق بود. در بازار آتی که در روزهای آخر سال ۱۴۰۰ راه‌اندازی شد، حدود ۸۶۰ میلیون تومان معامله صورت گرفت. در اوراق گواهی ظرفیت هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان و در بازار صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه نیز ۸ هزار میلیارد تومان معامله شد.
مدیرعامل بورس انرژی ایران همچنین گفت: در مجموع در بورس انرژی ایران حدود ۱۴۸ هزار میلیارد تومان معامله در سال ۱۴۰۰ انجام شد که نسبت به سال ۱۳۹۹ به لحاظ ارزشی ۱۳ درصد رشد داشت. لازم به ذکر است که به لحاظ حجمی در رینگ بین‌الملل کاهش داشته‌ایم، زیرا در سال ۱۳۹۹، حدود ۸ میلیون تن بنزین برای مقاصد صادراتی معامله شد، ولی در سال ۱۴۰۰ به دلیل افزایش مصرف بنزین داخلی، این صادرات تقریبا صورت نگرفت. ولی در تابلو برق ۲۱ درصد، در تابلو قراردادهای سلف ۴۸ درصد و در رینگ داخلی نیز ۶ درصد رشد حجمی داشته‌ایم.
دیدگاه شما